Kom, laten wij ons neerbuigen en neerbukken, laten wij knielen voor de Heere, Die ons gemaakt heeft. Deze regel komt uit Psalm 95, de psalm waarin Israël wordt opgeroepen om voor Gods aangezicht te verschijnen en Hem te aanbidden met een loflied. Het gaat God daarbij allereerst om de innerlijke houding van het hart. Want van uiterlijke schijnvroomheid walgt God (Jesaja 1). Tegelijk doet het lichaam bij deze aanbidding voluit mee. We lezen over neerbuigen, neerbukken, knielen. Waar het hart zich in God verblijdt, kan het lichaam niet achterblijven.

Onze erediensten kennen veel ongeschreven regels. Zo ”zitten” we in de kerkbank. We leren onze kinderen ”stil” te zitten. Maar hoe voorkomen we dat ons samenkomen ”uitzitten” wordt? Zou de klacht dat kerkdiensten vaak als passief ervaren worden ook samenhangen met de geringe aandacht die wij hebben voor ons lichaam? In onze diensten is er orde, regelmaat, structuur en rust. Dat doet weldadig aan en je weet waar je aan toe bent. Aan de andere kant kan het ook knellen. Want het overmatige ”zitten” is nu niet bepaald een heilige houding. Zou het helpen als we tijdens de Schriftlezing zouden gaan staan? Of tijdens een lied van aanbidding? Toen Ezra de wet van de Heere voorlas, „stond” het volk te luisteren (Nehemia 8:8). Bovendien reageerden de Israëlieten met hun lichaam door hun handen op te heffen en de Heere te aanbidden met hun gezichten naar de grond gekeerd (Nehemia 8:7).

Het is te makkelijk om de inhoud van deze teksten als cultureel bepaald te markeren. Dan zijn we af van het appel dat deze teksten op ons doen. Misschien hebben wij ons allereerst te bedenken of wij tijdens onze erediensten niet te gemakzuchtig met de gave van ons lichaam omgaan en de lichamelijkheid als gave niet onderwaarderen. Een enkel voorbeeld kan duidelijk maken wat ik bedoel. We hebben Koningsdag achter ons en op veel plaatsen is het Wilhelmus aangeheven, doordeweeks en zelfs op zondag, na de zegen. We zouden het niet in ons hoofd halen om het Wilhelmus zittend te zingen, uit eerbied voor het koningshuis. De liederen van de Koning der koningen zingen we echter meestal zittend. Niemand legt ooit een eed zittend af, maar het votum, dat in het Latijn zoiets als ”eed” betekent, ondergaan we ”zittend”. En de lezing uit de Schriften –God spreekt!– horen we zittend aan. Als de adjudant-generaal van Zijne Majesteit de Koning de kerk binnen zou lopen en ons namens hem zou groeten, zouden we uit respect direct gaan staan, maar als de gezant van de allerhoogste Koning ons door Zijn dienaar laat groeten, blijven we zitten. Ons lichaam doet ertoe!

Naast dit voorbeeld zouden we ook aan het fenomeen ”knielen” kunnen denken. Knielen is niet rooms, maar Bijbels (Efeze 3:14). Johannes Calvijn was een groot voorstander van knielen. Volgens hem heeft het een dubbele functie: het is een teken van nederigheid en deze uitwendige vorm helpt om de zwakheid van onze geest te hulp te komen (Commentaar op Handelingen 9:40).

In de kerk van de Reformatie bleef men nog lange tijd knielen of staan. Zitten blijven was er niet bij. De heilige God werd immers aangesproken. Pas in de zeventiende eeuw kwamen er banken in de kerk, zodat er niet meer geknield werd. Tenminste, in protestantse kerken. Want in rooms-katholieke gebouwen staan nog steeds knielbanken. Hoewel wij zitten gewend zijn, is het misschien wel de slechtste houding om te aanbidden.

In Den Haag werd in de wijkgemeente van dr. W. Aalders destijds een nieuwe kerk gebouwd. De wijkkerkenraad verzocht eenstemmig knielbanken te mogen aanbrengen, opdat zij die bij het gebed wilden knielen, dit zouden kunnen doen. Een nederige houding past immers bij aanbidding.

Wat zou het goed zijn als er een bredere bezinning op gang zou komen op ziel en lichaam in de eredienst en de relatie daartussen in de aanbidding van God. Wie weet, komt dat knielen er dan ook wel van…

De auteur is predikant van de hersteld hervormde Victorkerk in Apeldoorn. Weerwoord gaat in op vragen die in deze tijd op christenen afkomen. > rd.nl/weerwoord