Diaconaat betekent de ander dienen aan de liefdesmaaltijden die de vroege christenen hadden, aldus Van Steensel. In die zin volgt de kerk volgens hem het spoor van Jezus Christus, Die zijn leven gaf om te dienen. „Dienen betekent dat we als navolgers van Jezus het belang van Zijn lichaam stellen boven ons eigen belang. We zien dat bijvoorbeeld in Mattheus 25:31-46.” Volgens de CGO-docent heeft diaconaat zowel een interne als externe focus.

Holistisch

De kerk is na de val in het paradijs het instrument om het herstel van Gods Koninkrijk te bewerkstelligen, aldus Van Steensel. „Daarom is de kerk er niet alleen voor haar eigen leden, maar ook voor de wereld. De kenmerken van de kerk zijn daarom ook liefde, genade en gerechtigheid. De kerk komt dan ook op voor sociale gerechtigheid. Dat is iets wat we van de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologen kunnen leren en wat we holistische zending noemen: evangelisatie, prediking en hulp bieden op economisch, psychosociaal en zelfs politiek vlak gaan dus hand in hand. De kerk mag zich bezighouden met activiteiten die de transformatie van de maatschappij volgens Koninkrijkswaarden op het oog hebben.”

Van Steensel gaf aan dat prediking en werken van barmhartigheid wel hand in hand dienen te gaan. „Deze werken van barmhartigheid kunnen een zichtbare prediking zijn. Is het niet zo dat de Vroege Kerk zo sterk groeide door deze werken van barmhartigheid? Het waren christenen die mensen begroeven, de gevangenen bezochten, oog voor wezen hadden, er was respect voor vrouwen, huwelijkstrouw en ze hadden liefde voor elkaar. De Vroege Kerk deed niet aan evangelisatiecampagnes, nee, haar hoge moraal trok veel mensen naar de kerk.”

Hier ligt een uitdaging voor de kerk in Afrika, zei de oud-zendingswerker. „Immers, door de zending is de kerk in Afrika te veel in de ‘ontvangstand’ en weet men niet wat het is om te geven.”

Het gaat volgens Van Steensel niet om hoeveel geld er is, maar om de houding van het hart. „Vanuit deze opofferende liefde doen we als christenen goed omdat God goed is, zonder dat we iets terugverwachten. Deze ware liefde trekt mensen aan. In dezen is de kerk iets anders dan een NGO die veel mensen op de loonlijst heeft staan om goed te doen: daar komt goed omdat je ervoor betaald wordt. Aan de andere kant kan de kerk haar liefde laten verwateren omdat ze enkel gericht is op de eigen leden.”

In Zuid-Malawi zag Van Steensel het fout gaan, waar je eerst lid van de kerk moest zijn om noodhulp te krijgen ten tijde van droogte: vanwege ‘verkeerde motieven’ werden mensen lid van de kerk. „Een kerk moet daarom goed nadenken over wat zij wel of niet doet op diaconaal gebied, om te voorkomen dat ze verwordt tot een NGO of nog erger, dat kerken hulpprojecten opzetten om inkomen te generen. Er zijn veel van deze organisaties opgetuigd in Afrika, die uiteindelijk niet veel anders doen dan overheidsinstanties. Alleen de aanwezigheid van opofferende liefde kan zulke ‘misstappen’ voorkomen. Het is de Heilige Geest die de gelovigen met deze liefde kan bekrachtigen.”

CBAP

Hoe een diaconaal project in de praktijk kan werken, verduidelijkte Samuel Mhungu. Hij is directeur van de diaconale arm (CBAP) van de Gereformeerde Kerk van Zimbabwe (RCZ). CBAP is een organisatie die onder andere samenwerkt met de GZB en het deputaatschap Bijzondere Noden van de Gereformeerde Gemeenten. Mhungu liet zien hoe een aantal gemeentes in arme plattelandsgebieden in Zimbabwe toegerust zijn op het gebied van diaconaat. Gemeenteleden worden toegerust om economische activiteiten te ontplooien die niet alleen ten goede komen aan de kerk, maar ook aan de gemeenschap. De CBAP-directeur getuigde dat veel kerken van naar binnengericht door dit project naar buiten zijn getreden.

Ds. Willem-Henri den Hartog is GZB-regiocoördinator voor Zuidelijk Afrika. Hij en zijn vrouw Ditteke wonen in Blantyre, Malawi.