We zien het hoofd van een jonge vrouw in twee helften verdeeld. Bij de linkerhelft houdt ze een mobiele telefoon voor haar mond waar ze door een bril naar kijkt. Rechts ontbreekt de bril en kijkt ze in een boek met een kruis. Eén persoon, twee ”ikken”. Dat is de postmoderne mens die naadloos de ene rol voor de andere verwisselt.

Er is ook een andere interpretatie van de afbeelding mogelijk. Prof. Van de Beek stelt er namelijk twee posities in tegenover elkaar. De ene is die van de postmoderne mens die helemaal gericht is op zelfrealisering en de andere is de positie van de mens die zijn identiteit laat bepalen door God. Of nog meer in de woorden die Van de Beek gebruikt: het ”ik denk dus ik ben” tegenover het ”Ik ben die Ik ben” van de Schrift. Dit zijn ook de titels van de twee delen waaruit het boek bestaat.

In het eerste deel wordt uitgewerkt waar het ”ik” van de hedendaagse mens naar op zoek is. Allereerst is dat vrijheid en macht, zelf uitmaken wat je denkt en doet. Maar tegelijk wil dat ”ik” betrouwbare kennis van de werkelijkheid, en daar hebben wij volgens de auteur God voor nodig. Hoofdstuk 3 is een rake beschrijving van hoe sinds de verlichting God als garantie voor betrouwbare kennis gaandeweg is vervangen door de wetenschap. Terecht tekent prof. Van de Beek daarbij aan dat het creationisme daar geen adequaat antwoord op is. Ik zou alleen de reden daarvoor meer gezocht hebben in het feit dat creationisme nog steeds te hoge verwachtingen van wetenschap heeft dan dat het wetenschappelijk te mager zou zijn. Tegenover de hoop op wetenschap ziet prof. Van de Beek het wantrouwen van de complotdenkers. Hij laat zien waarom reformatorische christenen hier extra vatbaar voor kunnen zijn. De hedendaagse mens is ook een gevoelsmens. Ook hier laat prof. Van de Beek het kwetsbare van de ”bevindelijken” zien. Scherp geeft hij aan dat voor de hedendaagse mens God zelfs dienstbaar gemaakt kan worden aan het welbevinden van het eigen ”ik”.

Zelfopenbaring

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het eerste deel niet uitblinkt in originaliteit. Bij de overgang naar het tweede deel merken we al snel dat prof. Van de Beek toch allereerst theoloog is. Indringend beschrijft hij dat Gods Zelfopenbaring in de Naam JHWH al onze twijfels in het niet stelt. Wie zien dat niet minder als Jezus Zich met de ”Ik ben”-woorden bekendmaakt.

In hoofdstuk 10 beschrijft prof. Van de Beek hoe in onze tijd de techniek eerder wordt aangeroepen om bescherming dan deze machtige God. Hij noemt het feit dat de Covid-crisis er geenszins toe geleid heeft dat de kerken weer vol stroomden, zoals bij de Tweede Wereldoorlog het geval was. Ook de kerk laat het vaak afweten en daar worden verschillende voorbeelden van gegeven. Maar rijk is het als wij onze identiteit laten bepalen door Christus (paragraaf 12.3). Hoewel hier mooie dingen geschreven worden, is het toch wel even slikken als de auteur de ”verzoening door voldoening” sterk relativeert. Terecht merkt hij op dat het niet zo kan zijn dat de verlossing buiten een mens om gaat. Maar het één hoeft geenszins in mindering op het ander te komen. Prof. Van de Beek had deze weg al ingezet in zijn boek ”Mijn Vader, uw Vader”, maar hier lijkt hij nog meer afstand te nemen.

In het woord vooraf geeft prof. Van de Beek de bijzondere aard van dit boek weer. Het is de „neerslag van zeventig jaar aangesproken worden en ontmoetingen met allerlei mensen”, meer dan een systematische studie. Maar verder is het de auteur ten voeten uit. Veel herkenning en instemming, maar verschillende momenten waarop bij iemand die de klassieke gereformeerde theologie is toegedaan de wenkbrauwen omhoog gaan. Kortom: zoals altijd de moeite waard om te lezen, maar met de nodige reserves.

Boekgegevens

”Ego. Een cultuuranalyse van het ik”, Bram van de Beek; uitg. KokBoekencentrum, 240 blz.; € 20,-