De oorlog in Oekraïne ontregelt mij. Nu zijn alle oorlogen even ellendig, maar dit gevecht komt dichtbij. De ontregeling komt ook doordat het gebeuren mijn eigen levensgeschiedenis raakt. Als klein kind bad ik na de Cubacrisis voor het slapen­gaan: „Heere, bewaar ons voor de Russen!” Als student zat ik midden in de discussies van de vredesbeweging over de neutronenbom en andere kernwapens. De leus van veel Nederlanders in de Koude Oorlog was: ”Liever een kernwapen in de tuin dan een Rus in de keuken!”

In de jaren 90 kwam er de opluchting. De Koude Oorlog tussen het Westen en het communistische machtsblok was beëindigd en Rusland werd een normaal land. Dachten we. De bommen van Poetin op Tsjetsjenië, de oorlog met Georgië, het inpikken van de Krim, het neerhalen van MH17 en de strijd in Syrië deden al vermoeden dat Rusland en het Westen nog geen bondgenoten waren. De oorlog in Oekraïne verbijstert ons toch. In een aanvalsoorlog steden omsingelen, uithongeren, platschieten en binnentrekken is iets middeleeuws. Onvoorstelbaar!

Wegvluchten

Er zijn veel invalshoeken om te beoordelen wat er nu in Oekraïne gebeurt. Ik richt mij op de denkbeelden van Poetin, voor zover die mij bekend zijn. Dan zeg ik het volgende. Poetin is niet gek. Hij is een romanticus. En dat is in dit geval net zo erg.

In de 19e eeuw hebben we een periode van romantiek gehad in onze cultuur. De invloed ervan duurt tot op de dag van vandaag. De romantiek was een reactie op het rationalisme van de eeuw ervoor. ”Romantiek” is: onvrede hebben met het hier en nu en daarvoor wegvluchten, bijvoorbeeld in het verleden of in verre landen of in politieke toekomstdromen of in het gevoel. Daarbij hebben romantici een sterke drang om hun persoonlijke overtuiging te volgen. Ze hebben een roeping! Er is echter een gevaar. Veel mensen hebben dromen, individuele of collectieve, godsdienstige of politieke. Dromen inspireren. Kijk echter uit als de dromer een fanaticus, een anarchist of een politicus met (onbeperkte) macht wordt, want dan wordt hij gevaarlijk. Als dromen blind maken voor de werkelijkheid die ingewikkeld is en telkens tegenvalt, dan zijn dromen bedrog. Ze kunnen dan, wanneer de dromer tot daden overgaat, wreed worden.

Nazi’s

Sommige mensen koesteren politieke dromen. De romantische blik keert zich af van de verderfelijke realiteit, hij verheerlijkt het mooie verleden en richt zich op de heerlijke toekomst. Als werkelijkheidsvreemde politieke dromen door machthebbers uitgevoerd gaan worden, kunnen er schrikwekkende taferelen gaan plaatsvinden.

Hitler en de nazi’s waren romantici. Ze namen geen genoegen met de bestaande problematische toestand van Duitsland en droomden van een politiek en economisch machtige en Jodenvrije natie. Daarbij wilden ze aansluiten bij een geromantiseerd (!) Germaans verleden. Vervolgens kreeg Hitler inderdaad de kans om langs politieke en militaire weg zijn onwerkelijke dromen met geweld door te drukken. Het is hem niet gelukt maar het leed was vreselijk. Het communistische systeem had iets vergelijkbaars: een romantische vlucht uit de werkelijkheid en vervolgens een wrede poging de werkelijkheid aan te passen aan de dromen over een socialistische heilsstaat.

Vladimir Poetin heeft niet geleerd van de valse dromen van de nazi’s en de leugenachtige dromen van het communisme. Ook hij vindt de werkelijkheid waarin Rusland nu verkeert onaanvaardbaar. Hij droomt van een groots Rusland, zoals het was in het verleden. Hij droomt van een nieuw groots Rusland zoals hij het wil vormgeven, in verbinding met minimaal Wit-Rusland en Oekraïne. Romantische dictators zijn gevaarlijk want zij hebben middelen om van hun dromen werkelijkheid te maken. Dat die dromen dan nachtmerries opleveren voor anderen, interesseert hen niet. De werkelijkheid moet worden zoals zij de werkelijkheid zien.

Poetin is niet de enige romanticus in de politiek. Er zijn er veel. Gemeenschappelijk is het niet kunnen en willen aansluiten bij de niet ideale werkelijkheid. Dat kan overal zijn. Op de pet van Donald Trump staat: ”Make America great again!” Dat is slechts een variant van wat op de pet van Poetin staat. In Den Haag lopen ook romantici rond. Ze dromen van Nederland als een libertijnse, socialistische of ‘zuiver’ Nederlandse staat. Ze willen met politieke middelen de werkelijkheid aanpassen aan de droom en dat gaat niet zonder het minachten van andersdenkenden.

Ik zit daar niet op te wachten. Na de minachting volgt mogelijk de achterstelling en daarna de onderdrukking. Zo radicaal zijn romantische politieke dromers, leert de geschiedenis. Gelukkig zijn er in democratieën oppositiepartijen om regeringen bij de werkelijkheid te houden. Poetin heeft zijn oppositie vermoord, het land uit gejaagd of gevangengezet. Ze verstoorden zijn droom. Een alleenheerser is een alleendromer. En die ontspoort.

Evangelie kwijtgeraakt

Ieder mag van mij romanticus zijn, mits zijn liefde niet uitgaat tot doelen maar tot mensen. Een romanticus streeft naar grootse doelen en is daarbij ten diepste op zichzelf gericht. Liefde tot doelen maakt altijd slachtoffers. Dat is dan ook geen christelijke liefde. Die gaat niet uit tot doelen, maar tot personen. Wie zegt dat hij het licht gezien heeft maar zijn broeder haat, is een kind van de duivel. De correctie op dromen is nu juist de liefde tot de ander. Mijn romantische idealen worden gecorrigeerd door de werkelijkheid, met name door de ogen van de mensen die mij aankijken. Dat is niet alleen in de politiek zo, maar ook in de kerk en in het persoonlijk leven. Romantiek wordt bitter en egoïstisch fanatisme als de ander buiten mijn gezichtsveld valt. Alleen als ik mijn romantische dromen combineer met dienst aan de ander, krijgen we een betere wereld.

Als ik in de media Poetin en patriarch Kirill hoor praten over hun mooie Rusland en hun volgens henzelf gerechtvaardigde dromen, weiger ik mee te denken met hun vrienden die zich afvragen of hun verlangen nou werkelijk zo verkeerd is. Het is zelfs verleidelijk om te bewonderen dat deze mannen christelijke normen en waarden zeggen te willen verdedigen tegenover het libertijnse denken van het Westen. Hun verhaal klopt niet. Want ze gaan over lijken. Dat ontmaskert hen. Deze mannen hebben niets begrepen van christelijke normen en waarden. Ze zijn het Evangelie kwijtgeraakt, van een lijdende Heiland Die geen engelenlegioenen inzette om de toen levende droom van het messiaanse rijk in één geweldige klap te verwezenlijken. Hij overwon de duivel door het offer van Zichzelf te brengen. Dat is een heel ander verhaal dan de vredespreken van patriarch Kirill.

De auteur is docent op de Christelijke Hogeschool Ede.