Zoals politici nu zeggen: soms kan het nodig zijn om zwaardere middelen in te zetten ter verdediging van de democratische rechtsregels en het milieu. Nu zal niemand in de praktijk zo principieel zijn om gewapenderhand vervuilende voertuigen uit de stad te weren. Maatregelen moeten proportioneel zijn. Echter, bij tanks zijn niet de vrijkomende roetdeeltjes het grootste probleem. Het zijn de granaten die ze afschieten. Die produceren niet alleen zelf geluidshinder en vervuiling, maar veroorzaken bij het treffen van gebouwen en installaties een veelvoud aan emissies van roet- en stofdeeltjes en giftige substanties. Dan zijn antitankwapens uit milieuoogpunt toch wel proportioneel. In Nederland hebben we geen stadsmilities meer voor het handhaven van een stedelijke milieuzone, een vuurwerkverbod of een parmantig afgekondigde kernwapenvrije status. Alle militaire taken vallen onder de rijksoverheid. Maar zodra vijanden oprukken, blijft er in de praktijk weinig heel van zorgvuldig uitgedachte wetten en beleidsorganen. Dan is het ieder voor zich en sneuvelen de regels als eerste. Wat dat betreft biedt de verschrikkelijke situatie in Oekraïne ons een realiteitscheck: welke zaken houden stand?

Opvallend is dat de internationaal afgesproken regels voor oorlogsvoering weinig impact lijken te hebben. De Geneefse Conventies en VN-verdragen inzake misdrijven tegen de menselijkheid bevatten veel gedetailleerde voorschriften. In hoofdlijnen komen die overeen met de regels voor oorlogvoering zoals die in het Bijbelboek Deuteronomium. Uitgangspunt is het beschermen van burgers en hun bestaansmiddelen. Dus niet alleen mag een ongewapende bevolking niet worden aangevallen, maar ook hun leefomgeving mag niet worden vernietigd. Vruchtbomen omhakken, waterputten vergiftigen, akkerland onbruikbaar maken: dat is vanouds verboden. In de moderne tijd betekent dit dat de hele logistieke infrastructuur die nodig is om in de levensbehoeften te voorzien, intact gelaten moet worden. Inclusief scholen, ziekenhuizen, telecommunicatie- en elektriciteitsnetten. Dat stelt eisen aan de wapentechnologie. Landmijnen, clusterbommen, biochemische middelen en atoomwapens maken geen onderscheid tussen militairen en burgers, en zijn dus formeel niet bruikbaar. Toch zijn ze er wel. Helaas.

Overduidelijk begaat de Russische agressor oorlogsmisdaden. Roekeloze aanvallen op chemische complexen en nucleaire centrales dreigen de van wereldbelang zijnde landbouwgebieden decennialang vervuild en radioactief besmet te maken. Huizen en hospitalen worden bestookt. Energie-, water- en communicatievoorzieningen worden vernietigd. Net als eerder in Tsjetsjenië en Syrië wordt de tactiek van de verschroeide aarde toegepast om burgers te verdrijven. Oekraïne handelt ook niet geheel juist door landmijnen te gebruiken, burgers tot combattant te maken via molotovcocktailacties en het opblazen van cruciale bruggen. Maar met antitank- en luchtdoelraketten, drones en precisiegeleide artillerie slaagt het Oekraïense leger erin met geringe nevenschade doeltreffend militaire aanvallers uit te schakelen.

Enkele conclusies zijn nu reeds te trekken. Internationale wetten houden dictators niet tegen, maar politieke eensgezindheid stopt ze wel. De moderne samenleving en speciaal steden zijn snel ontregeld. Decentraal opgezette basisvoorzieningen met buffervoorraden geven incasseringsvermogen. Aanvalswapens blijken kwetsbaarder en duurder dan verdedigingswapens: dat is voordelig voor non-agressieve verdedigingsorganisaties (NAVO). Vernielen gaat sneller dan opbouwen: meer schade, dan een langer herstel. Rusland verzwakt zichtbaar: Poetin put uit.

Geweldig verrassend bij deze oorlog is het laconieke technische improvisatievermogen van de Oekraïners. Wat ze daar bijvoorbeeld op het platteland praktisch veel beter voor elkaar hebben dan bij ons in de Randstad: fout geparkeerde tanks wegslepen met hun eigen Farmers Defence Force.

De auteur is adviserend ingenieur.