”Johannes Paulus II. Het geheim van Karol Wojtyla”
Auteur: Andreas Englisch; Fontaine uitgevers, Abcoude, 2004
ISBN 90 5956 071 x
Pagina’s: 285
Prijs: € 24,50. Een reizende, altijd actieve paus. Dat is het beeld dat naar voren komt in het boek van een Italiaanse journalist over de paus. Andres Englisch reisde talloze malen mee met het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk. De paus beschouwt zich -voluit in de rooms-katholieke traditie- als vertegenwoordiger van Christus, als Zijn plaatsbekleder. Tegelijk voelt hij zich „onwaardig instrument van de almacht Gods.”

Het boek geeft via een journalist een kijkje in de keuken van de paus. Dat heeft als voordeel dat van binnenuit het hele mediacircus wordt bekeken. De affiniteit met de paus bij de pers is niet per definitie voorondersteld. „De journalisten die met de paus meereizen, munten niet uit in eerbied voor de Vaticaandelegatie. Het is voor hen vanzelfsprekend om niet op hun knieën te vallen als ze de paus zien. Zij weten dat zij de ogen en oren zijn van hun lezers of kijkers, die recht hebben op objectieve informatie.”

Typerend voor deze paus is dat hij een publieke paus is. Elke stap die hij doet, de vragen die hij krijgt, zijn gezondheid, alles trekt de media. De kop ”Zorgen over de paus” doet het altijd, schrijft Englisch. „Daar verkoop je kranten mee, ook aan mensen die absoluut geen boodschap aan de Katholieke Kerk hebben. Een onverwachte afzegging van een audiëntie geeft al aanleiding tot de wildste speculaties over zijn gezondheid.”

Alle belangrijke items passeren de revue. Zoals de verhouding tot de oecumene. Englisch geeft een kijkje achter de schermen van de encycliek ”Dominus Jesus”, de verklaring van de congregatie van de geloofsleer, door Ratzinger. Het was een duidelijke oorlogsverklaring aan de oecumene. Ratzinger benadrukte dat er buiten de Rooms-Katholieke Kerk geen andere instelling bestond die de ziel van de mens kon redden. „Hiermee veranderden alle niet-katholieken in personen die door de Katholieke Kerk bekeerd moesten worden.”

De paus ontwikkelde zich tot iemand die bereid was om de schuld te erkennen bij de Rooms-Katholieke Kerk. Dat gebeurde richting het schisma van 1054, de Reformatie, de inquisitie, de kruistochten, de joden en de holocaust.

Soms roepen deze knievallen gemengde gevoelens op. Als Englisch zegt dat in de encycliek ”Ut unum sint” de paus het revolutionaire aanbod doet om met de oosters-orthodoxe kerken na te denken over het pausambt, is dat inderdaad een tegemoetkoming aan de orthodoxe kerken. Deze wijzen de aanspraak van de Romeinse paus af dat hij plaatsbekleder van Christus is en hoofd van alle patriarchen en bisschoppen. Maar dat doet niets af aan de opvatting van de paus dat de Rooms-Katholieke Kerk de ware kerk vertegenwoordigt en dat alle kerken toch in de schoot van Rome moeten komen.

Hoogtepunt in de geschiedenis van de paus was het jaar 2000. Op Aswoensdag vroeg de paus publieke vergiffenis voor de zonden van de RK-Kerk. Het was het zogenaamde heilige jaar. De paus wilde dit jaar gebruiken om het eerbiedwaardige kerkelijke apparaat te reinigen van het vuil van het verleden. De kerk moest gereinigd en gesterkt het derde millennium ingaan.

Englisch weet één ding zeker: hoe men over deze paus ook zal denken, één gebaar is voor altijd blijvend, namelijk zijn knieval op 25 maart van het jaar 2000 en het vergeving vragen aan het joodse volk. De paus heeft volgens hem met alle nadruk een radicale verandering van de betrekkingen tussen de RK-Kerk en de joden nagestreefd. Een verandering vooral ook omdat het Vaticaan geen diplomatieke betrekkingen met Israël onderhoudt.

Englisch begrijpt de paus soms niet, die zich ondanks zijn slopende gezondheid afbeult om weer aan het werk te gaan en opnieuw te reizen terwijl hij de grootste overwinning behaald heeft: bevrijding van zijn land van het communisme en aansluitend de val van het communisme. Englisch schetst de paus als een triest figuur. Hij kon niet meer op tegen het beeld dat hij zelf had geschapen. Alles wat hij deed, werd door de camera geregistreerd. „Ik heb vaak genoeg meegemaakt hoe hij zichzelf voortjoeg.”

De paus ontpopte zich als vredestichter onder de godsdiensten. „Hij had al lang voor 11 september 2001 begrepen dat de islam en het christendom vrede moeten sluiten.”

Een volgende paus zal in het voetspoor van deze paus moeten voortgaan: verzoening tussen religies, opnieuw reizend, maar dan ook deelnemend aan wereldgezinsdagen en wereldjeugddagen. „De Katholieke Kerk heeft een extraverte en communicatieve paus nodig, geen beschroomde. Johannes Paulus II creëerde een groot aantal verplichtingen met veel publiek, die zijn opvolgers niet zo maar kunnen schrappen.”

De schrijver brengt ook de spirituele kant van de paus in beeld. „Deze paus zocht steeds weer zijn God en was hierheen gekomen omdat hij hoopte Hem hier (in dit geval Cuba, vdZ) te vinden en een teken van hem te krijgen.”

De paus is ook een overtuigd Mariavereerder. Zijn motto ”geheel de uwe” heeft betrekking op de moeder Gods. De paus geloofde ook in de verschijningen van de Moeder Gods op aarde. Hij twijfelde er absoluut niet aan dat God de mensen dikwijls en rechtstreeks tekenen stuurt. Voor de paus wordt het geheim van God door niets zo duidelijk vertegenwoordigd als door de eucharistie: volgens hem een wezensverandering van brood in vlees en wijn in bloed. De paus weet zeker dat God Zich aan hem heeft vertoond en dat hij op voorspraak van Maria de aanslag van 13 mei 1981 overleefde.

Protestanten kunnen verwantschap voelen met deze paus in zijn hoedanigheid als strijder voor „de cultuur van het leven”: de paus keerde zich fel tegen abortus en euthanasie. Alles deed hij eraan om het ongeboren leven te beschermen.

Aan de andere kant is Johannes Paulus II overduidelijk de vertegenwoordiger van de hiërarchie van de kerk. De machthebbers van de kerkelijke staat wilden niet delen en luisteren, aldus Englisch. Samengevoegd met de pauselijke verdediging van de traditie van de kerk, met name de mariologie, de eucharistie en het pausambt, blijft de kloof tussen Rome en Reformatie nog levensgroot aanwezig. Het nut van dit boek is dat het juist deze waarheid nog weer eens onderstreept.