Samen zijn ze op een avond aangeschoven via Teams, Sebastian Merk (40) en de bijna dubbel zo oude Marius Timmermans (78). Beiden stonden in 2014 aan de wieg van de Reformations-Gesellschaft-Heidelberg, een vereniging die als doel heeft de Duitstalige landen weer in aanraking te brengen met hun eigen erfenis, die van de Reformatie. Timmermans werd voorzitter, Merk bestuurslid. In augustus keerden zij de rollen om: Merk werd voorzitter van de RGH, Timmermans bestuurslid.

De twee kenden elkaar al langer. Merk: „Ik heb Marius leren kennen op een conferentie in Hamburg. Hij stond daar met boeken van puriteinen die in het Duits waren vertaald, namens Stichting Vrienden van Heidelberg en Dordrecht. Het zal in 2011, 2012 zijn geweest dat ik hem heb gebeld en vervolgens in Nederland bezocht. Marius heeft me toen ook meegenomen naar verschillende reformatorische kerken. Ik vond het prachtig wat zijn stichting deed. Maar het leek ons mooi om nog wat meer voet in Duitsland te krijgen, met hulp van Duitsers ook. Daaruit is in 2014 de RGH voortgekomen, die in verhouding met de Nederlandse stichting natuurlijk veel kleiner is.”

Kende u de boeken die Timmermans in Hamburg bij zich had?

„Jawel. Als tiener, toen ik een jaar of 15 was, ben ik tot een levend geloof gekomen. In die tijd, half jaren negentig, kwamen er in toenemende mate in het Duits vertaalde puriteinse boeken op de markt. Ik kom zelf uit een Broedermilieu, zeg maar een vergadering van gelovigengemeente van Willem Ouweneel, toen hij nog niet in charismatische richting was opgeschoven. Bij mij is het de andere kant opgegaan, de reformatorische: boeken als van Iain Murray hebben mijn geloofsleven vanaf dat moment zeer gestempeld.”

Doel van de RGH is de Duitssprekende wereld weer in aanraking te brengen met het gedachtegoed van de Reformatie. Hoe wilt u dit bereiken?

Timmermans: „Toen ik nog vrachtwagenchauffeur was, en ook later, kwam ik vaak in Duitsland. Ik kwam erachter hoe weinig de doorsnee Duitser nog afweet van Luther, van de Heidelbergse Catechismus, van de Bijbel zelf. Erasmus, een Nederlander, en zijn ideeën, zijn bekender dan de eigen Luther. Toen dacht ik: Nu gaan we overal ter wereld zending bedrijven, maar waarom in Duitsland niet? Ik heb toen een eenvoudige trilogie over de catechismus geschreven en die in het Duits laten vertalen. Later kwamen daar echt theologische boeken van puriteinen bij, Thomas Watson bijvoorbeeld. Maar ook het boek ”Gebedsgestalten” van ds. F. Bakker. In Nederland hadden we zo veel; in Duitsland was er bijna niets op dit terrein. Dat heeft geleid tot de oprichting van de Vrienden van Heidelberg en Dordrecht, en in 2014 dus de RGH.”

Merk: „De vraag is steeds hoe we onze hoofddoelstelling kunnen bereiken. De eerste jaren hebben we dat geprobeerd met behulp van kleine boekjes, brochures. We deelden die gratis uit, met financiële steun uit Nederland. In het Reformatiejaar 2017 hebben we bijvoorbeeld een Lutheractie gehouden, waarbij we een boekje met passages uit Luthers geschriften verspreidden, op scholen onder meer. Dat was een succes. Maar andere acties bleken een stuk moeizamer te verlopen. Het is in Duitsland heel moeilijk om ergens binnen te komen. Het probleem is dat zodra het woord Reformatie of gereformeerd valt, je gemeden wordt. Het theologisch klimaat in de Duitse kerken, ook de vrije, is zeer arminiaans, of liberaal, van aard. Ook Ruslandduitse gemeenten moeten vaak weinig van je hebben.

Na lang wikken en wegen hebben we besloten ons voornamelijk te gaan richten op het uitgeven van reformatorisch-puriteinse boeken. Er waren in Duitsland wel wat uitgeverijen die dat ook deden, maar vaak hingen die aan één persoon. Soms verdwenen ze dan ook zomaar weer. Wij doen dit nu als vereniging, met een eigen uitgeverij, Sola Gratia, die dus niet staat of valt met de persoon Merk, of de persoon Timmermans.”

Van achter zijn scherm laat hij een exemplaar van de Heidelbergse Catechismus zien. Merk: „Vers van de pers. Wij hebben de catechismus opnieuw uitgegeven, met een lichte aanpassing van de taal. De catechismus zoals die binnen de Evangelische Landskerk nog wel gebruikt wordt, is op beslissende plaatsen –rond het avondmaal bijvoorbeeld– theologisch gemoderniseerd. Onze uitgave is door mij bewerkt, en gecontroleerd door Christiaan Bremmer van de GBS, die dat privé voor ons heeft gedaan, en een ander personeelslid, dat nu theologie studeert in de VS. We hebben er duizend laten drukken.”

Zijn er inderdaad nog gemeenten binnen de Evangelische Kirche die de catechismus hanteren?

„Ik geloof dat hij bijvoorbeeld in de gemeente van ds. Olaf Latzel in Bremen nog wordt gebruikt, bij het onderwijs aan de confirmanten, jonge belijdeniscatechisanten. Maar of dit zondags nog ergens gebeurt, vraag ik me af.”

Mijnheer Timmermans, u hebt van 2017 tot 2019 samen met uw vrouw in Duitsland gewoond. Hoe kijkt u op die periode terug?

„Het was een goede en gezegende tijd. De jaren ervoor ging ik vaak met de boeken naar conferenties in Berlijn, of Hamburg, of andere plaatsen in Duitsland. Die waren nu veel dichterbij: we woonden in Geisweid, onderdeel van de stad Siegen, midden in het land. En: je ervaart veel meer hoe de Duitser leeft, denkt en doet. Ik heb er veel aan gehad. Ik voel me een halve Duitser.

Toen ik met dit werk begon, kreeg ik weleens de vraag wat ik bij die nazi’s moest zoeken. Maar het verlangen om het Woord in Duitsland terug te brengen was zo sterk, dat ik wel moest. En nog altijd krijg ik brieven van mensen die reageren op onze uitgaven.”

Mijnheer Merk, ervoer u de activiteiten van de Nederlanders niet als bemoeizucht?

„Nee, ik vond het wunderbar, geweldig. Eigenlijk kent Duitsland geen reformatorisch milieu. Hier en daar zijn er een paar heel kleine gemeenten die een, laten we zeggen, gereformeerd karakter dragen. Daarnaast nog wat gereformeerd-baptistische gemeenten, maar dat is het dan wel.

Het probleem is dat Duitsland zo’n traditie niet heeft. Ik verklaar dat onder andere daaruit dat er in het land, tragisch genoeg, nooit kerkscheuringen zijn geweest. Een negatieve verklaring dus. Tot 1848 kende Duitsland geen vrijheid van vereniging. Ook de piëtisten díé er waren, konden de landskerk dus niet verlaten. Maar in aantal waren ze te weinig om die kerk te stempelen. Het piëtisme heeft zich nooit echt georganiseerd, met eigen instituten, eigen theologische hogescholen. En daarom is er ook nooit een theologische elite van piëtistische predikanten en theologen gekomen. Het is altijd iets van individuele personen gebleven.”

Maar, ook Duitsland kent toch zijn ‘Biblebelts’, het Siegerland bijvoorbeeld?

„Ja, maar ook daar betrof het vaak de eenvoudige christenen, de arbeiders, de mijnbouwers. Opgeleide predikanten, zoals jullie die in Nederland hebben, waren er vrijwel niet.”

In Nederland bezocht u ook kerkdiensten…

„Ja, verschillende. Ik hoorde ds. Roos in Barneveld, heb verschillende gereformeerde gemeenten bezocht, en onze dochter is door ds. Pieter den Ouden in Katwijk aan Zee gedoopt.”

Gedoopt?

„Zeker. In Duitsland bezoeken wij een gemeente die weliswaar de behoudendste is die je hier vinden kunt, maar die is baptistisch.” Met een lach: „Dus hebben we onze dochter quasi-HHK gedoopt.”

Timmermans: „Zijn dochter werd een Hollandse.”

Merk: „Maar om af te sluiten: het is een heel, heel grote zegen dat Nederlandse christenen, ook gezien wat er gebeurd is in de Tweede Wereldoorlog, pogingen hebben ondernomen om het Evangelie in zuivere vorm terug te brengen naar het moederland van de Reformatie. In Duitsland is bijvoorbeeld ook Corrie ten Boom nog altijd bekend. Kort na de oorlog is zij naar Duitsland gekomen en heeft daar voordrachten gehouden in de kerken. Die zaten toen vol jonge mensen.”

Timmermans: „Zij heeft liefde gebracht, maar ook het Evangelie.”

Vinden uw uitgaven weerklank?

Timmermans: „Onlangs kreeg ik nog een brief van iemand uit Stuttgart. Hij schreef dat zijn oude vader van in de negentig ál onze boeken had gekocht, en dat hij ons zijn dankbaarheid wilde tonen. Dat doet je dan wel wat.”

Merk: „Het zijn natuurlijk geen romans. Van verkoopsuccessen is dus geen sprake. Maar we krijgen toch wel goede reacties.”

Hij laat een boek zien van de Schotse theoloog Iain Murray, ”Spurgeon wie ihn keiner kennt”. „Dit boek bedoelde ik zojuist ook. Het is onder de titel ”The forgotten Spurgeon” uitgegeven door The Banner of Truth en in de jaren negentig in het Duits vertaald. Zelf ben ik er zeer door geraakt, en ik weet dat de predikant van de Arche Gemeinde in Hamburg, Wolfgang Wegert, dat ook is. Van een charismatisch theoloog is hij door het lezen van dit boek een veel meer gereformeerd theoloog geworden. Wat ik maar zeggen wil: wij weten niet hoeveel mensen alleen al door zo’n boek geraakt zijn. En dit boek, dat was uitgegeven door uitgeverij RVB van Christian Bäse, die niet meer bestaat, hebben wij nu opnieuw gedrukt.”

Timmermans: „Ook van het boek van ds. F. Bakker, Gebedsgestalten, weet ik dat het voor meerdere mensen in Duitsland tot zegen is geweest. Een vrouw zei tegen me: „Ik heb nooit een boek gelezen dat zó tot zegen is geweest, voor mij en voor mijn man. Hebt u nog meer van zulke boeken?” We zijn overigens nog vaak in de Arche Gemeinde geweest.”

Merk: „Sinds we in 2019 met het uitgeven van boeken begonnen, hebben we 44 titels uitgebracht, met steun uit Nederland. Voor ons is dat een enorm aantal. Wat wel een toenemend probleem is, is dat de jongere generatie niet meer leest. Ik zou daarom meer met internet willen gaan doen. Maar ook daarvoor heb je weer mensen nodig, en geld.”

De conservatieve theoloog prof. Peter Beyerhaus constateerde in 2016 dat de nacht daalt over kerkelijk Duitsland. Hoe kijkt u hier tegenaan?

Merk: „Ik vraag me af: wanneer was het dag in de kerk in Duitsland?”

In 1517?

„Misschien. Ook niet lang. Al snel was er de Dertigjarige Oorlog, en ga zo maar door. De liberale theologie kwam op. En prof. Beyerhaus is natuurlijk zelf ook de weg naar Rome opgegaan, om zo te zeggen. Moge de Heere Zelf een opwekking schenken.

Waar ik me op het moment erg zorgen over maak, zijn de vele complottheorieën die rondgaan, ook in de kerk. Er is zó veel strijd. Een zeer geliefd thema onder evangelicalen in Duitsland is momenteel welke eindtijdtheorie iemand hanteert. Van den zotte. Men bekommert zich niet om het nu, en om de dingen waar het écht over zou moeten gaan, maar om welk eindtijdmodel iemand gelooft. Tragisch.”

Timmermans: „Ik moet hier aan het volk Israël denken. Soms was het er helemaal donker, maar schonk de Heere toch weer een reformatie. Zevenduizend waren er die de knie voor Baäl níét gebogen hadden.

Het ís donker in Duitsland. Zo was er in Berlijn ooit een grote gemeente van wel duizend man. Ik vroeg hoe het ermee voorstond: er kwamen er nog vijftien. Dan springen de tranen je in de ogen. En toch doe ik ook in Duitsland steeds weer verrassingen op.”

Merk: „Ik wil ook nog benadrukken dat ik via de Nederlandse stichting vele waardevolle ontmoetingen heb gehad. Ik heb vrienden in Nederland gekregen, en mijn hart wel een beetje aan Holland verloren, moet ik toegeven. De hulp die we krijgen, zie ik als een bijzonder geschenk, dat beschaamd maakt, en dankbaar. Ik hoop dat we als RGH zo verder kunnen gaan, met nieuwe energie, en tot Gods eer.”