De landgraaf heeft veel betekend voor de vestiging van het protestantisme in zijn gebied en voor de totstandkoming van een politieke macht die de protestantse landen en steden verenigde. Daarmee zette hij de Hessische hoofdstad Schmalkalden op de Europese kaart.

In 1524 -Luther heeft dan pas zeven jaar geleden zijn stellingen aangeslagen- gaat graaf Philips over tot het protestantisme. Een jaar later voert hij de reformatie in de stad Schmalkalden door; nog een jaar later in het graafschap Hessen. De stichting van de protestantse universiteit in Marburg dateert van 1527.

De graaf is de stuwende kracht achter de Schmalkaldische Bond, het eerste politieke verzet van luthersen, die in 1531 van de grond komt. De toekomst is dreigend voor het protestantisme. Na de Rijksdag van Augsburg (1530) heeft Karel V het Edict van Worms, dat de ban uitsprak over Luther, weer bekrachtigd.

Er worden zeven vergaderingen in Schmalkalden gehouden, waarvan die van 1537 de bekendste is. Zestien vorsten, zes graven, gezanten van de keizer, paus, Frankrijk en Denemarken, vertegenwoordigers van 28 steden en 42 lutherse theologen, onder wie Maarten Luther, komen naar Schmalkalden. Luther stelt hier de Schmalkaldische Artikelen op, die vanaf 1580 tot de lutherse belijdenisgeschriften behoren (overigens niet in Nederland).

De Schmalkaldische Bond zorgt voor een leger, voor geld en buitenlandse steun. Dat is nodig, omdat de spanningen in Duitsland blijven toenemen. Karel V meent de religieuze problemen te helpen oplossen door de protestantse aanvoerders Philips van Hessen en Johan Frederik van Saksen in de rijksban te doen. Dat leidt in 1546 tot de Schmalkaldische Oorlog, die de protestanten verliezen. Philips en Johan Frederik worden gevangengenomen en pas jaren later vrijgelaten.

Het jaar 1555 brengt de godsdienstvrede van Augsburg, waarbij de evangelische religie als gelijkberechtigd met de rooms-katholieke wordt erkend. De vrijheid geldt niet voor de onderdanen, maar voor de landsheren. Elke landsheer in Duitsland maakt voor zijn eigen gebied uit welke godsdienst er heerst (cuius regio eius religio: wiens land, diens religie). Wie het met de heersende godsdienst in een bepaald gebied niet eens is, kan verhuizen.

In Hessen begint tijdens Philips’ regering een nieuwe tijd, niet alleen voor de kerken maar ook wat betreft wetenschap, economisch leven en liefdadigheid. De graaf zelf beleeft behalve hoogtepunten ook dieptepunten. In 1540 trouwt hij, na raadpleging van Luther, Melanchton en Bucer, in het geheim met Margaretha von der Saale, terwijl hij al getrouwd is met Christina van Saksen. Deze bigamie heeft de hervorming veel kwaad gedaan, zowel in zedelijk als in politiek opzicht. Het was voor Karel V een middel om de invloed van het Schmalkaldisch Verbond te verminderen.

Dit jaar zijn er in Schmalkalden allerlei herdenkingsactiviteiten geweest, variërend van tentoonstellingen tot concerten en van voordrachten tot toneeluitvoeringen, die allerlei aspecten van deze veelzijdige figuur belichtten. Het Philipsjaar in Schmalkalden werd op 13 november afgesloten met een historische stadswandeling met fakkellicht.

voetnoot (u17(Zie ook pag. 25.