Er is sprake van een kantelend tijdperk met crises, wat we in de wetenschap een tijdperk van transities noemen. Niet alleen hebben we met de Covidpandemie te maken, we gebruiken ook meer van de aarde aan grondstoffen dan het natuurlijk gebruik toelaat. Daarom is er een energietransitie gaande, om duurzame energie op te wekken met wind en zon. Ons huidige voedselproductiesysteem ligt ook onder vuur, vandaar dat er over een landbouwtransitie wordt gesproken om milieuvriendelijker eiwit te produceren. En hierbovenop komt nog de digitale transformatie. Waarbij digitalisering steeds meer (organi
satie)processen via internet of smartphone-apps laat verlopen.

De geschiedenis leert dat zo’n overschakeling naar een ander tijdperk met veel turbulentie gepaard gaat. Deze overschakeling is overigens al jaren aan de gang en daar komt nu die storm van de coronapandemie nog eens bij, die het proces versnelt. Dit leidt tot een ontmaskering van het veilige bestaan in allerlei vrijheden van de westerse mens, en ik merk dat niet alleen bij de ‘anderen’, maar ook bij de reformatorische ‘onzen’. Mensen raken ontregeld en lijken speelbal te worden op de woeste baren van de aardse levenszee, ondanks alle kennis en kunde.

Nu denk ik zeker dat de coronapandemie het falen van de maakbaarheid van de samenleving indringend aan de orde stelt. Wel of niet gevaccineerd, mensen houden angst voor het Covidvirus. God stormt nadrukkelijk ons menselijke bestaan binnen, en dat noem ik een ”word eens wakker”-oproep. En dat doet van alles met ons. In april vorig jaar gaf ik in mijn column al aan dat het digitale kerkelijke ‘shopgedrag’, naarmate de pandemie langer duurt, de traditionele kerkmuren zou verlagen. Ook merkte ik op dat er een ”Covid-19-vaccinatiebriefje” zou worden gevraagd. Welnu, momenteel zitten we in die coronapasdiscussie. En zo worden langzamerhand in onze samenleving de traditionele instituties ook getransformeerd.

Dat gaat langzaam, meebewegend. Aan mij drong zich een vergelijking op met ”Fiddler on the roof”, een Amerikaanse musical over de Asjkenazische, joods-orthodoxe melkboer Tevje. Met zijn vrouw en vijf dochters woont hij in het Russische dorpje Anatevka, waar de spanningen zich aan het opbouwen zijn. De armlastige Tevje leeft echter een stil en gerust leven, geborgd in de traditie. Hij legt uit hoe ze zich in tradities overeind houden in de kleine cirkel van de joods-orthodoxe gemeenschap. Daarbuiten leven er ook anderen in het dorp, die een „veel grotere cirkel van bewegingsvrijheid” hebben, aldus Tevje, maar over en weer bekommeren ze zich nauwelijks om elkaar.

Als de dochters willen trouwen, maar niet via de traditionele huwelijksmakelaar, zet dat proces de tradities op het spel, en noodgedwongen gaat Tevje mee in het zich aanpassen, om niet de liefde en trouw te verliezen. Tevje voelt zich als mens kwetsbaar en vergelijkt zich met een vioolspeler (fiddler) die op de nok van het dak van zijn huis zijn evenwicht moet zien te bewaren en tegelijkertijd zijn eenvoudige muzikale bijdrage levert in het ”concert van het leven”. Dat evenwicht wordt bewaard zolang men zich bewust blijft vanuit welke vastgelegde instituties in de traditie men leeft en handelt in devotie tot God. Echter, wanneer die tradities in transitie gaan, komt er een storm in de levenszee, waarin geleidelijk aan van alles wijzigt. „Alles moet veranderen, opdat alles blijft zoals het is”, zegt Tancredi in de klassieker ”De tijgerkat” van Giuseppe Tomasi di Lampedusa.

Als duurzame tradities, opgebouwd vanuit het reformatorische gedachtegoed, door al de hiervoor beschreven transities gaan kantelen, komen consternatie, onvrede, onveilige gevoelens naar boven. Daarom is de duurzame, immer terugkerende herdenking van de adventperiode ook zo nodig en belangrijk. Hoeveel er ook kantelt en verandert, wij als christenen mogen getuigen van de duurzame hoop die in ons is, die alles overwint (1 Joh. 5:1, 5). Dan is het nodig om in transitieperiodes de profetische prediking van de geboorte in Bethlehem te blijven horen. Want wanneer die stem zwijgt, sterft een volk bij het leven.

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.