Dat staat in het advies ”Stervelingen – Beter samenleven met de dood” dat de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) deze donderdag publiceerde. Het werd aangeboden aan de Tweede Kamerleden Tellegen (VVD), Ellemeet (GroenLinks) en Van der Staaij (SGP).

De dood is in toenemende mate „gemedicaliseerd”, licht voorzitter Jet Bussemaker van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving toe. Nederlanders sterven tegenwoordig meestal in een zorginstelling. „Naarmate we meer kunnen genezen en langer leven, wordt het steeds moeilijker om te spreken over het einde. We duwen onze sterfelijkheid daardoor weg.”

Ontredderd

„Mensen zijn vaak ontredderd als ze te maken krijgen met de dood. Ze hebben er te weinig woorden en uitdrukkingsvormen voor. Het kan dan voorkomen dat mensen geen kaart sturen naar een rouwende persoon, omdat ze bang zijn verkeerde woorden te gebruiken. Terwijl je juist dan elkaar zo hard nodig hebt.”

Hoewel het advies werd aangeboden aan politici, bevat het eigenlijk een oproep aan de hele samenleving: zoek naar nieuwe woorden en vormen, zodat de dood weer een normaler onderdeel wordt van ons leven. Religies en andere culturen kunnen daarbij inspiratie bieden.

Nieuwe vormen

De raad geeft diverse voorbeelden. „Ik vind Allerzielen Alom een mooi initiatief”, zegt Bussemaker. „Daarbij worden rond Allerzielen begraafplaatsen omgetoverd tot plekken met licht en vuur. Maar voor een ander kan de ”dooie hoek” op Lowlands beter werken.” Op het Lowlandsfestival werd geëxperimenteerd met een doodskist waarin mensen kunnen gaan liggen en bijvoorbeeld kunnen nadenken over hun uitvaartmuziek – een initiatief van Rotterdamse wetenschappers.

Een bijzondere nieuwe vorm die in het advies wordt beschreven is die van InGame-begrafenissen of -herdenkingen. Dit speelt in op het feit dat gamers een gemeenschap vormen met mensen over de hele wereld. Al jaren worden er daarom herdenkingsdiensten vormgegeven in videogames om een overleden medespeler te herdenken. De personages dragen dan bijvoorbeeld zwarte kleding of lopen in een processie. Ook is er binnen een spel soms ruimte voor grafzerken.

Strijdretoriek

De RVS wijst ook op het risico van strijdretoriek als mensen een ziekte als kanker hebben. Vaak gaat het dan in de terminologie om vechten tegen de dood. Bussemaker: „Wij willen niet voorschrijven hoe mensen er wel of niet over moeten praten, maar willen wel wijzen op het risico van oorlogstaal. Alsof mensen die kanker hebben ook nog individueel moeten bewijzen dat ze die ziekte kunnen overwinnen.” Ze ziet dit niet zozeer als een individuele kwestie, maar als een maatschappelijk probleem. „We zijn ver doorgeschoten in het maakbaarheidsdenken en het proberen te vermijden van de dood. Terwijl het feit dat we doodgaan een van de weinige zekerheden in het leven is.”

Soms vraagt het omgaan met de dood om concreet beleid, zegt Bussemaker. Ze wijst op keuzes die gemaakt worden in verpleeghuizen, waar in het begin van de corona-epidemie mensen in isolement stierven. Of de manier waarop scholen met sterfgevallen omgaan. Ook werkgevers spelen een belangrijke rol, omdat zij ruimte moeten bieden aan rouw.

Rouwverlof

Rouwverlof kan een manier zijn om hiermee om te gaan, maar de behoefte daaraan verschilt sterk per werknemer, benadrukt Bussemaker. „We moeten uitkijken zoiets als rouwverlof tot algemeen beleid te maken. Want daarvan kan het signaal uitgaan: „Hier heb je je verlof en daarna moet het over zijn.” Het is veel belangrijker dat er begrip is en gesprek erover. Want er is niet één antwoord op rouw.”