Vorige week vrijdag begon de jaarlijkse stoelendans bij de zorgverzekeringen. Velen stappen over naar een andere aanbieder. Dat circus levert nooit zorgwinst op, maar kost altijd vele reclame-euro’s. En ofschoon we in vergelijking met andere landen geen slecht systeem hebben, is er zowel laaghangend als iets hoger hangend fruit, als het gaat om het verbeteren van ons zorgsysteem.

Het hoger hangend fruit is het radicaal kiezen voor ”zinnige zorg” als criterium voor verzekerde zorg. Er zijn overtuigende rapporten dat misschien wel de helft van het huidige zorgbudget ‘verdampt’ in niet-effectieve zorg en bureaucratie. Het komende kabinet moet dit tot speerpunt maken. Niet om te bezuinigen, maar om het maatschappelijk kennelijk aanvaardbare macrobudget voor zorg te gebruiken om de werkdruk te verlagen, de salarissen van verpleegkundigen te verhogen, de wachtlijsten te reduceren en om buffercapaciteit in te richten voor situaties zoals de huidige pandemie.

Het laaghangende fruit kan na volgend jaar geoogst worden. Tenminste, als komend jaar een weeffout in de systematiek van de zorgverzekering hersteld wordt: de keuzemogelijkheid van een verhoogd eigen risico. Die optie ondermijnt het principe van solidariteit voor het borgen van een collectief belang: een zo gezond mogelijke populatie burgers. Gezonde mensen blijken massaal te kiezen voor een hoog aanvullend eigen risico. Een simpele rekensom, gefaciliteerd door appjes van de verzekeraars: het scheelt al snel honderden euro’s per jaar aan premie. In totaal gaat het om vele miljoenen euro’s.

Voor het zorgbudget geldt een ijzeren wetmatigheid: wat de één minder bijdraagt, moet een ander meer bijdragen. Gezonde mensen (vaak hoger opgeleid, met een hoger inkomen) worden ertoe ‘verleid’ juist mínder bij te dragen aan de totale premie-inkomsten waaruit jaarlijks alle zorgkosten moeten worden betaald. Dus die individuele strategische calculatie is een weliswaar legale, maar daarom niet minder perverse prikkel tot niet-solidair gedrag. Twee keer voordeel: je bent gezond (geen verdienste) en je betaalt ook nog minder premie (terwijl je die beter kunt betalen). Minder gezonde mensen (zij hebben ”pech gehad”, en meestal ook een lager inkomen) moeten de volle premiemep aanvaarden. Het eigen risico wordt immers altijd opgesoupeerd. Het is mij een raadsel waarom de wetgever zo’n moreel verwerpelijk systeem heeft bedacht. Het zal toch niet bewust ingebakken zijn: de armen armer en de rijken rijker?

En dan nog iets: de tactici zijn slim genoeg om het verhoogde eigen risico níét te nemen als ze in een komend jaar hogere zorgkosten verwachten. Legaal maar net zo immoreel als belastingontwijking door superrijken en bedrijven. Omdat dat gedrag in strijd is met de bedoeling, de geest van de betreffende wetgeving. Het kan nóg erger. Het is geen uitzondering dat mensen met name hun gebitsproblematiek ‘opsparen’ en alleen voor het jaar dat ze de behandeling ondergaan een aanvullende verzekering sluiten. Legaal, maar tenenkrommend. Is het de wraak voor de onnavolgbare beslissing om de dekking van de basisverzekering pas te laten beginnen bij de keelholte, en niet al in de mond?

Als dijken

Wat mij betreft zouden we de zorgverzekering moeten beschouwen zoals we dijken bouwen tegen het water: iedere Nederlander –ongeacht potentiële wateroverlast– betaalt evenveel mee. Zo borgen we toch alle vitale maatschappelijke belangen? De basisverzekering zou houdbaarder, maar vooral maatschappelijk aanvaardbaarder zijn als bij wet de optie van aanvullend eigen risico verboden zou zijn.

Het wettelijk eigen risico staat immers al borg voor het afremmen van oneigenlijk gebruik. Bij zo’n regeling heb je als toevallig minder gezonde burger maar één keer pech. Gezonde burgers zouden ook bij dezelfde premiehoogte niet met de minder gezonde willen ruilen. Zelfs niet wanneer, met goede redenen, zou worden besloten om alle zorgpremies voortaan te innen via de Belastingdienst. Dan wordt voor de noodzakelijke zorg eenzelfde bekostigingssystematiek gehanteerd als voor het bouwen van dijken. Eerlijk, solidair, minder bureaucratie, houdbaar. De sterkste schouders… weet u nog?

De auteur is oud-bestuurder binnen de gezondheidszorg.