Geen plaats ter wereld zat langer in lockdown dan Melbourne. Op 30 maart vorig jaar ging de Australische stad met zijn 5 miljoen inwoners ‘op slot’ en moest iedereen thuisblijven. Na anderhalve maand lieten de autoriteiten de teugels vieren, maar niet voor lang. Er volgden nog eens vijf lockdowns. De laatste eindigde drie weken geleden. Opgeteld zaten de inwoners van Melbourne afgelopen anderhalf jaar 262 dagen opgesloten.

Ook Australiërs buiten Melbourne kunnen meepraten over lockdowns. Lange tijd voerde de landelijke overheid namelijk een zero coronastrategie met lockdown als ultiem middel om uitbraken te smoren. Die strategie wierp zijn vruchten af. Australië –met circa 1,5 keer het inwonertal van Nederland– registreerde minder dan 200.000 besmettingen en nog geen 2000 doden. In Nederland gaat het aantal bevestigde besmettingen richting de 3 miljoen en overleden er officieel ruim 19.000 aan Covid-19. Het CBS daarentegen schat dat in werkelijkheid ruim 31.000 Nederlander stierven aan het virus.

Maar met het inleveren van vrijheden betaalden de Australiërs een hoge prijs. De vele protesten bewezen dat lang niet iedereen hiervan gediend was. Met de intrede van de deltavariant werd de zero coronastrategie onhoudbaar. Daarom, én omdat er vaccins waren, gooide Australië het over een andere boeg. Het land moet leren leven met besmettingen, heet het nu. Een voor een lieten deelstaten regels los. Bij wat wel en niet kan, speelt de vaccinatiegraad een doorslaggevende rol.

Noodgevallen

In de 6,5 miljoen inwoners tellende deelstaat Victoria geniet de bevolking voorzichtig van pas herwonnen vrijheden. Zo mogen inwoners van Melbourne de stad weer uit en mondkapjes hoeven buiten niet meer op. Een trotse premier Daniel Andrews zei dat een vaccinatiegraad van 90 procent lonkt. „We zijn op weg om een van de meest gevaccineerde –en dus een van de veiligste– plaatsen in de hele wereld te worden.”

In Queensland, qua inwonertal –ruim 5 miljoen– de derde deelstaat van het land, werd het leven eveneens aangenamer. Bovendien heeft premier Annastacia Palaszczuk gezegd dat vanaf half december alle restricties voor gevaccineerden vervallen.

Ook in Nieuw-Zuid-Wales –met ruim 8 miljoen inwoners de grootste deelstaat– kan er sinds afgelopen zondag weer meer. Illustratief is dat stadions, theaters en bioscopen weer volledig open kunnen. Toch gelden er ook nog de nodige beperkingen. Tot half december blijft het bijvoorbeeld verplicht om in binnenruimtes zoals supermarkten een mondkapje te dragen.

Bij vrijwel alle versoepelingen vallen ongevaccineerden buiten de boot. Voor bijvoorbeeld Nieuw-Zuid-Wales geldt dat mensen die zich niet lieten inenten behalve in de supermarkt en apotheek vrijwel nergens naar binnen mogen. Meer vrijheden liggen in het verschiet als 95 procent van de bevolking in Nieuw-Zuid-Wales twee prikken heeft gehad. Voor Queensland en Victoria gelden vergelijkbare beperkingen voor niet-ingeënten. Toegang tot medische zorg is ook bemoeilijkt. Weliswaar blijft de huisarts voor iedereen toegankelijk, maar in ziekenhuizen kunnen ongevaccineerden slechts terecht als het levenseinde nadert of in noodgevallen.

Demoniseren

Er gaan ook stemmen op om ongevaccineerde coronapatiënten die in het ziekenhuis komen zelf te laten opdraaien voor hun behandeling. In Singapore is dat straks praktijk en oud-deelstaatpremier van Nieuw-Zuid-Wales schreef dinsdag op Twitter dat een goed idee te vinden. Vaccineren moet wat hem betreft worden afgedwongen en hij trok de vergelijking met een rookvrije werkomgeving en het verbod op rijden onder invloed.

Premier Scott Morrison nam afstand van de tweet. Hij wil mensen die hun eigen keuzes maken niet „demoniseren.” „Wij hebben als federale regering geen verplicht vaccinatiebeleid. We respecteren de keuzes van de mensen. Natuurlijk willen we wel dat mensen zich laten vaccineren en dat is onder dit beleid ook gebeurd.” Van de Australische bevolking boven de 16 jaar en ouder is 82 procent volledig gevaccineerd. In Nieuw-Zuid-Wales kreeg 94 procent minimaal één prik.

Verplicht thuiswerken

Gebedshuizen behoren tot de weinige plaatsen in Australië die wél toegankelijk zijn voor niet-gevaccineerden. Daarbij kan worden aangetekend dat diensten waarbij ongevaccineerden aanwezig zijn slechts een beperkte omvang mogen hebben. Per deelstaat varieert dat van 10 tot 20 personen, waarbij ‘personeel’ niet wordt meegerekend. Als elke aanwezige gevaccineerd is, mag er veel meer. In de staat West-Australië –2,7 miljoen inwoners– mogen kerken, synagogen, tempels en moskeeën bijvoorbeeld iedereen verwelkomen. Waar dat kan moet 1,5 meter afstand worden gehouden. Ook moeten gebedshuizen voldoen aan een veiligheidsplan.

Ondanks alle beperkingen die er gelden voor gevaccineerden is geen enkele Australiër wettelijk verplicht om zich te laten inenten. Wel kan het besluit om je niet te laten prikken tot baanverlies leiden. Zo geldt voor Nieuw-Zuid-Wales dat een werkgever een ongevaccineerde moet verplichten om thuis te werken. Als dat redelijkerwijs onmogelijk is, mag iemand naar kantoor komen, maar niet meer dan 70 procent van het personeel mag daar tegelijk zijn. Wie actief is in een tak als de gezondheidszorg, het onderwijs of het vervoer, mag daarentegen alleen aan het werk na volledig gevaccineerd te zijn.

Stevig beleid in Australië? Jawel, maar vaccinatiedrang bestond in dit land al ruim vóór de coronapandemie. Sinds 2016 moeten ouders hun kinderen laten inenten op straffe van het stopzetten van kindertoeslag. Dat scheelt per kind al gauw duizenden euro’s. De regering prees de regeling aan met de slogan ”No jab, no pay”, oftewel ”Geen prik, geen geld”. Voor veel ouders was de keus snel gemaakt, mede omdat ongevaccineerde kinderen in sommige staten niet langer welkom waren op kinderopvang en peuterschool.

Sancties

Wie een blik slaat op het overzicht met straffen, zal zich voordat hij een loopje neemt met de coronaregels twee keer achter de oren krabben. Sinds 2010 geldt er in Australië een Public Health Act waarin staat dat het overtreden van regels waarbij de volksgezondheid in het geding is fors wordt bestraft: maximaal 11.000 (Australische) dollar, een halfjaar cel of allebei.

Deelstaten hebben dit ook toegespitst op de coronapandemie en specifieke boetebedragen genoemd bij bepaalde overtredingen. Volwassenen die weigeren om een mondkapje te dragen, kunnen in Nieuw-Zuid-Wales rekenen op 500 dollar (ruim 318 euro) boete. Wie niet meewerkt aan bron- en contactonderzoek riskeert een bekeuring van omgerekend meer dan 3000 euro en dat geldt ook voor het niet in zelfisolatie gaan als je positief bent getest of nauw contact bent van een besmet iemand.

De Christ Embassy Sydney ervoer aan den lijve dat de sancties geen theorie zijn. Een groep van ongeveer 60 kerkgangers kreeg eind augustus bij elkaar omgerekend meer dan 30.000 euro boete opgelegd. De kerk had bij de ingang geen QR-codes gecontroleerd, diverse leden kwamen uit coronabrandhaarden die ze niet hadden mogen verlaten en een deel droeg geen mondkapje. De kerk zelf kreeg omgerekend 3000 euro boete en moest een week de deuren sluiten.

Kritische onderstroom

De meerderheid van de Australische bevolking lijkt het regeringsbeleid in grote lijnen te steunen. Eind augustus, kort nadat de regering had bekendgemaakt dat de nieuwe strategie ”Leven met Covid” wordt, publiceerde de Britse krant The Guardian de resultaten van een enquête onder 1100 Australiërs. Slechts 12 procent vond het acceptabel als nieuw beleid impliceert dat het aantal sterfgevallen en ziekenhuisopnames stijgt. Ruim 60 procent vindt dat er in Australië per jaar niet meer dan 100 mensen aan Covid-19 mogen overlijden. Voor een soepeler beleid à la Nederland met de consequentie van duizenden sterfgevallen per jaar, gaan nauwelijks handen op elkaar. Volgens de enquête zijn ouders ook bezorgd over de kwetsbaarheid van niet-gevaccineerde kinderen. Een kleine 60 procent vindt daarom dat de beperkingen die eind augustus golden –en deels nog steeds van kracht zijn– moeten worden voortgezet totdat een aanzienlijk deel van de kinderen is gevaccineerd.

Hoewel het gros van de Australiërs het regeringsbeleid steunt, is er ook een onderstroom in de samenleving die kritisch is op restricties en verplichte vaccinatie voor bepaalde beroepen. Begin september schreef het Reformatorisch Dagblad over 2800 Australische voorgangers die zich in een open brief keerden tegen een vaccinatiepaspoort. Die zou een „onethische tweedeling” in de samenleving creëren.

Op YouTube is een video van een kritische christelijke voorganger, Steve Cioccolanti, al meer dan 100.000 keer bekeken. Hier en daar heeft hij zeker een punt, bijvoorbeeld in zijn kritiek op een nieuwe coronawet die de deelstaatregering van Victoria veel macht geeft. Juristen geven hem gelijk. „Deze wet beschermt de bevolking in Victoria onvoldoende”, concludeerde Tania Wolff, voorzitter van een beroepsgroep die meer dan 20.000 advocaten en juristen vertegenwoordigt.

Sommige beweringen zijn echter aantoonbaar onjuist. Zo zegt Cioccolanti bijvoorbeeld: „Binnenkort, als je niet maandelijks je prik krijgt, ofwel een vergunning om te leven, zal je geen toegang meer krijgen tot je bankrekening en je eigendom.” De journalistieke vaksite Poynter factcheckte de bewering dat de premier van Victoria bankrekeningen van mensen zou bevriezen als ze zich niet laten inenten en concludeerde dat deze ongegrond is. Zijn opmerking over een maandelijkse prik is geheel uit de lucht gegrepen; discussies in diverse landen gaan vooralsnog over een derde of vierde boosterprik en dan ook nog eens voor specifieke doelgroepen. Mank gaat de vergelijking die hij meermaals maakt tussen de Australische autoriteiten en het naziregime.

Van tijd tot tijd zijn er demonstraties, waarbij half september gehouden protesten in Melbourne en Sydney uitzonderlijk waren. Volgens internationale persbureaus werden zes politieagenten tegen de grond geslagen en vertrapt. Bijna 270 mensen werden gearresteerd. De politie van Victoria benadrukte in een verklaring dat het om een beperkte groep gaat die zich keert tegen het beleid. „Het was zeer teleurstellend om opnieuw een voorbeeld te zien van een kleine minderheid die een volledige minachting toont voor de gezondheid en veiligheid van niet alleen de politie, maar van alle inwoners van Victoria.”