De wet is bedoeld om eenvoudiger beslissingen te nemen. Die moeten in samenspraak met de burger maatwerk opleveren, waarbij gemeenten en waterschappen ook over de eigen grenzen heen moeten kijken. Regels die te maken hebben met wonen, landbouw, natuur, bouwen, infrastructuur en luchtkwaliteit komen vanaf 1 juli 2022 in de wet.

Sommige zaken die nu landelijk zijn geregeld, vallen voortaan onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. „Het is maar de vraag hoe ambitieus een gemeente is met betrekking tot een gezonde en veilige leefomgeving”, verwoordt juriste Marga Robesin van de stichting Natuur & Milieu de zorgen. De vernieuwing biedt ook kansen omdat de burger weerwerk kan bieden.

De Omgevingswet schuift 26 wetten en tal van regels in elkaar. De regels worden niet één op één worden overgenomen, al is het wel de bedoeling dat de bescherming van natuur en milieu op hetzelfde niveau blijft. Robesin: „Neem een garagebedrijf, dat moet voorzien zijn van een lekvrije vloer, zodat er geen olie in de bodem terecht komt. Dat soort algemene regels blijft, maar de gemeente moet er volgens de Omgevingswet op toezien dat ze worden nageleefd. Of dat gebeurt, is de vraag.”

De Omgevingswet is een kaderwet, die de invulling van veel regels deels over laat aan de lagere overheden. Samen met burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties moet antwoord worden gevonden op de vraag waar nieuwbouw komt, hoe hoog er gebouwd mag worden, waar windmolens komen en hoe de natuur en landschap worden beschermd. Robesin is kritisch: „Nu kan een gemeente zeggen dat iets moet omdat het om rijksregels gaat. Straks is de wethouder zelf verantwoordelijk.”

Verkiezingen

De natuur- en milieuorganisaties wilden zich niet beperken tot kritiek alleen. Ze laten op een website zien waar kansen liggen om invloed uit te oefenen: aandeslagmetdeomgevingswet.nl. Robesin hoopt dat de wet een rol gaat spelen bij de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar. „Wat zijn onze ambities voor natuur, milieu en landschap? Wat is belangrijker: economie of schone lucht?”

Het bestemmingsplan gaat op in het omgevingsplan dat gemeenten voor 2030 moeten opstellen. „Als je wilt bouwen, moet dat nu passen in het bestemmingsplan”, zegt Robesin. Het omgevingsplan is breder dan het bestemmingsplan. De consequentie is dat afwijken van een omgevingsplan ingrijpender is dan afwijken van een bestemmingsplan.

Hoewel de hoofdverantwoordelijkheid voor de natuur bij de provincies ligt, vormen de gemeenten het loket waar de burger zich meldt met zijn plannen. Doordat zoveel mogelijk digitaal wordt vastgelegd kan iedereen de vinger aan de pols houden. Maar het Digitaal Stelsel Omgevingswet bleek in zijn opzet te kostbaar. De ontwikkeling van een goedkoper systeem leidde tot zodanige vertragingen dat de invoering van de wet moest worden uitgesteld.

In de overgang naar de Omgevingswet krijgen de lagere overheden de bestaande regelgeving als ‘bruidsschat’. Als ze niets doen, blijft die van kracht. De 350 gemeenten en 20 waterschappen kunnen de regels aanscherpen of juist minder streng zijn. Robesin noemt als voorbeeld het eisen van bouwvergunningen. Een gemeente kan besluiten zo’n eis niet over te nemen. „Dat vinden wij kwalijk.” Hetzelfde geldt ook voor het loslaten van geluidsnormen. „Wij zien liever dat dit soort dingen op rijksniveau is geregeld.”

Burgers en bedrijven moeten zelf opletten of iets wel geregeld is. „Je kunt de gemeente wel vragen om iets op te nemen in het omgevingsplan, maar je moet er bij blijven.” Positief vindt Robesin dat gemeenten ook rijksbeleid, bijvoorbeeld ten aanzien van de Europese normen voor luchtkwaliteit en fijnstof, kunnen aanscherpen. „Wat daarvan terecht komt is afhankelijk van de lokale politiek.”

Luchtvervuiling

Een kwestie als de luchtvervuiling door Tata Steel toont de beperkingen van de gemeente. „Tata Steel is een groot bedrijf en de provincie het bevoegd gezag. De gemeente wil schonere lucht, maar heeft de macht niet om dat waar te maken.” Een ander voorbeeld: de snelwegen rondom Utrecht vervuilen de lucht. De gemeente kan alleen andere bronnen van luchtvervuiling aanpakken, illustreert Robesin.

Ondanks de kritische noten ziet Robesin ook positieve kanten: gemeenten zijn druk bezig met het opstellen van de omgevingsvisie met lange termijnambities voor de leefomgeving. Die, soms tegenstrijdige, ambities worden daarna opgenomen in het omgevingsplan dat op zichzelf nog niet bindend is. „De opname van voornemens in de omgevingsvisie is wel bindend voor de gemeente zelf.”