Hij zei dat vrijdag in Apeldoorn tijdens een conferentie over de synode van Emden 450 jaar geleden. Die synode vormde feitelijk het geboorteuur van de Nederlandse geformeerde kerk. De bijeenkomst werd georganiseerd door Refo500, de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) en de Vereniging Protestants Nederland.

In een turbulente tijd van oorlog en onderdrukking vonden in 1571 verschillende stromingen gereformeerden elkaar. Maar kan dat vandaag ook nog? Drs. Chr. Boerke (TUA) concludeerde na een kerkhistorische terugblik op Emden 1571 dat de vraag voor de kerken niet meer zozeer is: hoe geven we onze gemeenschap gestalte, „maar: hoe houden we die in stand? Niet meer: waarin ligt onze basis, maar: is onze basis nog dezelfde? Emden leert ons echter dat gelovigen een eenheid vormen en behoren te vormen.”

Recht verspeeld

In Emden was maar één kerkverband gedacht, namelijk het gereformeerde, stelde dr. De Boer, docent aan de Theologische Universiteit Kampen (TUK). „Er was geen noodvoorziening bedacht voor het geval dat er scheuren en afsplitsingen ontstaan. Ik vrees dat we allen het recht verspeeld hebben om ons op Emden te beroepen door in anderhalve eeuw parallelle kerkverbanden te stichten met dezelfde belijdenisgeschriften en tegen de bedoeling van Emden bovenconfessionele bindingen toe te voegen, zoals over bevindelijke prediking, de zelfstandigheid van de plaatselijke kerk, leeruitspraken over verkiezing en het spookbeeld van de nieuwe hermeneutiek.”

Dr. C. T. de Groot, eveneens docent aan de TUK en lid van de Nederlands Gereformeerde Kerken, stelde dat niet alle verschillen „gelijk van soortelijk gewicht” zijn. „In samensprekingen kan begonnen worden met te zoeken naar oplossingen met betrekking tot verschillen die minder zwaarwegend zijn. Zo creëer je een bodem waarop verder gebouwd kan worden.”

De offerbereidheid is echter niet altijd even groot. „Wie Emden wil herdenken, en niet tegelijk bereid is grote offers voor die eenheid te brengen, die herdenkt niet echt. Hij bezoekt alleen een museum, hoogst interessant, wellicht zelfs ontroerd, maar het is alles voltooid verleden tijd.”

Convent

Prof. dr. W. van Vlastuin, hoogleraar aan het Hersteld Hervormd Seminarie in Amsterdam, deed een voorstel voor een kerkelijk convent, een vergadering van verschillende kerken die dezelfde belijdenis onderschrijven en op gezette tijden samenkomen. Een dergelijk convent kan klein beginnen, zoals in Emden. „Dit kleine begin betekent ook dat we niet vooraf iedereens instemming behoeven te hebben. Het kan beginnen als een beweging, uitgaande van een gemeenschappelijke bindende interpretatie van de Bijbel. In de praktische toepassing liet men in Emden vrijheid. Deze wijsheid kunnen we vandaag ook gebruiken ten aanzien van lastige issues, zoals het Schriftgezag, schepping en evolutie, homoseksualiteit en vrouw in het ambt.”

Ds. J. G. Schenau, preses van de synode van de CGK, constateerde dat leden van zijn kerk vraagtekens plaatsten bij elkaars confessionele betrouwbaarheid, zoals ten aanzien van het gezag van de Schrift. „Dat gezegd hebbend, vind ik vrijmoedigheid om te vragen of de kerken niet alle hun eigen onderstrepingen, aanvullingen, interpretaties, voorbehouden hebben. Werkt de verharding en verkilling in de samenleving ook niet in het kerkelijke leven door? Zodat op voorhand ferme standpunten worden ingenomen, grote woorden gesproken, en de mensen van mildheid, vrede en verbinding vermalen worden en bruggenbouwers geen kans krijgen.”

Wanneer men elkaar in het Woord vindt, vallen er heel veel dingen weg, stelde ds. W. A. Zondag, predikant van de gereformeerde gemeente te Dordrecht. Er zijn in de onderlinge relaties altijd constanten en variabelen. Een constante in de Gereformeerde Gemeenten is een bepaalde cultuur, waardoor iemand niet zo gemakkelijk meegaat met een gemeentetype dat behoort tot een ander kerkverband, zo zei de predikant.

Een kerk in verdrukking, zoals in Emden, concentreet zich blijkbaar sneller op de essenties van het christelijk geloof, constateerde drs. P. J. Vergunst, secretaris van de Gereformeerde Bond. „Juist bij het oprukken van een seculier, liberaal front leren we de kerkelijke naaste zien.” Hij deelde de mening van dr. Van Vlastuin niet toen deze dit jaar in een terugblik op de kerkscheuring van 2004 zei dat de bezwaarden van tevoren wisten dat „het veel gemakkelijker was om mee te gaan naar de nieuwe kerk (de PKN, red.), maar dat het Woord hen gevangen hield.” Vergunst: „Het geheel van de kerk én vele hervormd-gereformeerde gemeenten dragen de littekens van de scheuring bij zich, littekens die zichtbaar zijn en die trekken.”