De Protestantse Kerk in Nederland heeft in de afgelopen vijftien jaar belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van haar professionele structuur. Aanvankelijk was de kerkelijk werker formeel niet meer dan een hulpkracht in de gemeente, bedoeld voor pastoraat en catechese. Er is lang om gestreden, maar deze beroepskracht kan inmiddels in een ambtelijke positie haar of zijn werk doen. Maar dat was natuurlijk niet de oplossing van de hele problematiek. Uiteindelijk spitst die zich toe op de preekbevoegdheid en de bediening van de sacramenten. Met de mogelijkheid van een ambtelijke bediening van de kerkelijk werker schafte de kerk het preekconsent dat gebonden is aan een bepaalde persoon af. Sindsdien kan uitsluitend aan een kerkelijke gemeente preekconsent worden verleend voor een bepaalde aangestelde functionaris.

Klacht

De huidige praktijk blijkt te zijn dat kerkelijke gemeenten het met deze regeling niet zo nauw nemen. Op de synodevergadering anderhalve week geleden werd de klacht geuit dat er veelvuldig zonder preekbevoegdheid wordt gepreekt. Maar dit is zeer eenvoudig omdat er gepreekt moet worden, is het niet bevoegd dan maar onbevoegd. Het lijkt mij dat dit een consequentie is van de afschaffing van de oude regeling, dus ja, moet die toch niet weer worden ingevoerd?

Maar de problematiek van de beroepskrachten in de kerk zal zich toch vooral toespitsen op het besluit twee soorten dienaren van het Woord te hebben, de soort met de universitaire en die met de hbo-opleiding. Er is discussie over de naam van de tweede soort: moet dit ”pastor” worden? Het maken van dit onderscheid in de kerkorde is echter bepaald niet waar de plaatselijke gemeente of de orde in de kerk behoefte aan heeft. De gemeente heeft behoefte aan een ”dominee” en de kerk heeft behoefte aan een ordelijk aanstelling in het ambt.

Op de synode is besproken dat bekeken gaat worden welke toekomstige behoefte er is aan dienaren van het woord op universitair en hbo-niveau. Dit is een onmogelijke opgave, dat kun je nu niet weten voor over pakweg tien jaar. Daar is nauwelijks een zinnig woord over te zeggen. Wat de synode had moeten besluiten, is dat toelating tot het ambt van predikant openstaat voor afgestudeerden met óf een universitaire óf een hbo-opleiding. Dus één ambt met twee opleidingstrajecten met een gelijke salariëring, ongeacht de opleiding. Vervolgens is het aan de plaatselijke gemeente om te bepalen aan welk soort kandidaat voor de vacature zij de voorkeur geeft.

Beroepskracht

De synode realiseert zich onvoldoende dat de kerk een professionele organisatie is waarin de kern van het werk wordt gedaan door professionals. Natuurlijk telt de kerk vele vrijwilligers zonder wie de kerk niet kan bestaan, en we hebben de ambten van ouderling en diaken. Maar de kerk vertrouwt het werk primair toe aan de beroepskracht, en dat in een ambtelijke positie. Het besluit tot twee soorten dienaren van het Woord in een ambt wringt echter met het karakter van de professionele organisatie. Die kent wel een geleding van junior tot senior, om het eenvoudig aan te duiden.

Een goed voorbeeld daarvan is het accountantsberoep. En er zijn twee goede voorbeelden op het kerkelijk erf, namelijk de Vroege Kerk en de kerk van Rome. In het Nieuwe Testament lezen we dat er in de gemeenten presbyters worden aangesteld. De presbyter of oudste vervult de functie die in onze traditie de predikant wordt genoemd.

De ouderling zoals wij die kennen, komt er niet voor. Die is door de Reformatie in het leven geroepen, evenals onze diaken. In die eerste periode vindt een ontwikkeling plaats naar een ambtelijke structuur zoals we die in de Vroege Kerk aantreffen, namelijk van een drievoudig ambt van diaken, presbyter (oudste) en opziener (bisschop). Dit is een geleding naar professionele bekwaamheid, gebaseerd op kennis, ervaring en senioriteit met een onderscheid in bevoegdheid en verantwoordelijkheid. Op elk niveau richten de kerncompetenties zich op de verkondiging van het Evangelie. De Vroege Kerk had dus een professionele structuur.

Twee profielen

Wat op de laatste synodevergadering besproken is, levert een complex beeld op. Het is een gemiste kans dat de synode niet kijkt naar de structuur van de Vroege Kerk. De behoefte aan beroepskrachten is in de kerk inmiddels zeer divers geworden, ook als het gaat om de functie van voorganger. Met het oog daarop besloot de synode beroepsprofielen te gaan opstellen. Maar dat is geen heldere term. Zij moet onderscheid maken tussen twee profielen. Het competentieprofiel definieert de professionaliteit. Het functieprofiel definieert functies zoals voorganger, opbouwwerker, pastoraal werker, missionair werker, diaconaal werker. Een combinatie van een competentie- en een functieprofiel levert een beroepsprofiel op. Er is nog heel wat werk te doen.

De auteur is theoloog en is gepromoveerd op ”De kerkelijk werker en het ambt”.