Het is niet de eerste keer dat de regering drastische maatregelen wil nemen tegen de files. Telkens werd het probleem erger.

Volgens officiële statistieken telt Lissabon 600.000 inwoners. Dat klopt enkel ’s nachts en in het weekend, want tijdens werkdagen verdrievoudigt het aantal mensen dat in de Portugese hoofdstad verblijft. De meeste pendelaars, die wonen in slaapsteden, komen elke dag naar het werk met hun favoriet transportmiddel: de auto. Het is geen pretje om elke ochtend met 600.000 wagens tegelijk dezelfde stad in te moeten.

Geen enkel ander Europees heeft zo veel last van uitlaatgassen als Portugal. Het land stoot al 13,5 procent meer broeikasgassen uit dan toegelaten in het kader van het klimaatverdrag van Kyoto.

De regering kondigt drastische maatregelen aan en verwijst daarbij naar het voorbeeld van Londen. Sinds februari 2003 betalen Britse automobilisten die het centrum van de hoofdstad in willen 5 pond (7,25 euro). Het laten betalen voor toegang tot een gebied van amper 21 vierkante kilometer is een onmiskenbaar succes: de maatregel heeft het verkeer in de hoofdstad met eenderde doen dalen.

Maar de modale Portugees gelooft niet dat zijn overheid het Britse voorbeeld kan kopiëren. Elke keer als een regering het afgelopen decennium een drastische maatregel nam, werkte dat contraproductief. De laatste keer was onder José Manuel Durao Barroso (2002-2004), die deze week wordt aangesteld als voorzitter van de Europese Commissie. Barroso’s oplossing bestond eruit om een batterij van tolhokjes te plaatsen rond de Cintura Regional Exterior de Lisboa (CREL). De buitenring rond de Portugese hoofdstad werd een tolweg. Een primeur voor Europa.

Maar het resultaat was een catastrofe. De buitenring, die pas in de jaren ’90 werd aangelegd om Lissabon te ontlasten, is nu een van de minst gebruikte snelwegen. Om de tol te vermijden, komen de drommen voertuigen nu Lissabon binnen via de traditionele snelwegen en secundaire verkeersaders.

Ook de campagnes voor het gebruik van het openbaar vervoer zijn geen succes. Ze worden onder meer bemoeilijkt door de burgemeesters van de omliggende satellietsteden. Die zien parkeermeters rond de treinstations als een uitstekende gelegenheid om de gemeentekas te spekken.

Het resultaat is dat de stations leeg blijven, dat de treinen maar voor de helft gevuld zijn en dat lange rijen auto’s alle toegangen tot de binnenring blokkeren. Tijdens de spitsuren bedraagt de gemiddelde snelheid op de binnenring een zenuwslopende 2,8 kilometer per uur. Een absoluut Europees record.

De luchtverontreiniging van al die files is navenant. Vreemd genoeg is loodvrije benzine nog steeds relatief duurder in Portugal vanwege de hoge belastingen.

Nog een onzinnige regel is dat de maximale parkeertijd bij sommige stations drie uur bedraagt. „Als ik mijn wagen zou achterlaten aan het station van Sao Joao do Estoril (26 kilometer van het centrum van Lissabon), dan zou ik minstens twee keer per dag moeten terugkeren om nieuwe muntjes in de automaat te doen. Dat is de reden waarom ik elke ochtend alle moed bijeenschraap en in de auto stap”, zegt pendelaarster Patricia Ferreira.

Zelfs milieuactivisten en verkeersexperts zijn niet te vinden voor de onmiddellijke invoering van een betaalzone in het stadscentrum. Londen heeft de maatregel grondig voorbereid, zeggen zij. De Britten zorgden bijvoorbeeld eerst voor meer bussen en voor extra rijstroken voorbehouden aan openbaar vervoer. En het aantal parkeerplaatsen in de stad werd beperkt.

Niets van dat alles in Lissabon. „Niks zal helpen zolang Portugal geen betrouwbaar openbaar vervoer heeft en zolang er geen financiële stimulansen komen voor de weggebruiker”, zegt Alberto Nobre. Hij neemt regelmatig de trein vanuit Setubal, 45 kilometer ten zuiden van Lissabon. „Ik betaal 80 euro per maand voor mijn abonnement. Maar mijn buurman, die met zijn Peugeot 104 naar het werk gaat, betaalt een stuk minder. Met deze hoge treintarieven promoot de regering de auto.”

Fernando Nunes da Silva, verkeersexpert, noemt het idee om het Londense plan over te nemen „een grap, want niemand neemt een voorstel serieus waar niet ernstig over nagedacht is.”