Ook in Nederland gaan stemmen op om vaccinatie verplicht te stellen, of om ongevaccineerden voorrechten te ontzeggen. Vaccinatiedwang of -drang; waar staat Nederland in deze discussie?

Maatregelen als in andere Europese landen zijn ook in Nederland niet onmogelijk, menen juristen. „Als de besmettingen de pan uit rijzen, kan de overheid aanvullende maatregelen nemen”, liet Manon Julicher, universitair docent staatsrecht aan de Universiteit Utrecht, weten aan het Financieele Dagblad.

Welke maatregelen dat zijn, blijkt uit de zogenoemde interventieladder die de Gezondheidsraad in februari publiceerde. Tussen passief toezien en dwang beschikt de overheid over een breed palet aan milde of hardere vormen van gedragsbeïnvloeding, zoals informeren, adviseren, stimuleren, overreden en indirect verplichten.

Reisbureau’s

Nog weer een ander verhaal is wat er in de particuliere sector zoal mogelijk is. Zo gaan steeds meer reisorganisaties ertoe over alleen nog klanten toe te laten die volledig gevaccineerd zijn. Een maatregel waarvan het ministerie van VWS vrijdag in de Volkskrant zegt dat het die niet gaat verbieden.

Maar nu terug naar de overheid. „Die probeert mensen te bewegen tot vaccinatie door het aantal alternatieve gedragsmogelijkheden in te perken”, verklaart Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, desgevraagd.

Dwang gaat verder. Voermans: „Dat is eenzijdig één gedragsalternatief verplichten.” Dan kan de rechter beslissen dat iemand tegen zijn wil moet worden gevaccineerd. Het inenten wordt iemand dan opgelegd, zonder enige keuzevrijheid.

In principe kan de overheid vanwege de integriteit van het menselijk lichaam niemand dwingen om zich te laten vaccineren. Die onaantastbaarheid is grondwettelijk vastgelegd. „Gezien de vrij hoge vaccinatiegraad in Nederland, lijkt het invoeren van een vaccinatieplicht niet voor de hand te liggen”, verwacht Jan Scheuders, manager van de RMU.

Gewetensbezwaarden

Als het aan minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) ligt, komt het zover ook niet. In een interview met het Reformatorisch Dagblad liet hij recent weten dat er nu een breed gedragen draagvlak en begrip is voor gewetensbezwaarden.

„In de wet (coronaspoedwet, BvdD) hebben we bewust drie opties ingebouwd die mensen toegang bieden tot evenementen en horeca. Naast een vaccinatiebewijs zijn dat een negatieve uitslag van een coronatest en een bewijs dat je van een al doorgemaakte besmetting bent hersteld”, aldus De Jonge. Volgens jurist Julicher is dat al een soort indirecte vaccinatieplicht, „al kun je nog steeds zeggen dat je niet naar de horeca hóéft.”

Hoewel het kabinet vooralsnog niet tot verplichte vaccinatie wil overgaan, zouden zorginstellingen in sommige gevallen wel een vaccinatie kunnen eisen van hun werknemers. Bijvoorbeeld wanneer die in contact komen met kwetsbare patiënten. Juridisch zitten daar heel wat haken en ogen aan, weet Schreuders. „Maar het is zeker voorstelbaar dat zulke zorginstellingen erin slagen om aan te tonen dat vaccinatie erg wenselijk is, en dat vaccinatie in dat geval de risico’s op besmetting beduidend omlaag brengt.”

Grondwet

Ook dan staat het de werknemer vrij om zich al dan niet te laten vaccineren. „Hoewel weigering ertoe kan leiden dat bepaalde werkzaamheden niet mogen worden uitgeoefend”, vervolgt Schreuders. Verplicht vaccineren vindt de RMU dan ook geen begaanbare weg. „Er moet ruimte blijven voor gewetensbezwaren en zeker voor een persoonlijke afweging. Er bestaan meer mogelijkheden om risico’s te beperken.”

Grondwettelijk mogen werkgevers hun werknemers niet dwingen zich te laten vaccineren. „Maar”, tekent prof. Voermans erbij aan: „het parlement kan samen met de regering wél een wet maken die het toestaat inbreuk te maken op de onaantastbaarheid van het lichaam.” Minister De Jonge sluit zo’n wet met een beroep op de Wet publieke gezondheid niet uit.

Hoewel de minister inenten verplicht kan stellen, blijft hij „diepgaand van mening dat zo’n plicht averechts zal werken. Ik zal dus altijd aan de kant blijven staan van mensen die zeggen: Geen vaccinatieplicht. Nu niet en nooit niet.”