De gebeurtenissen staan iedereen nog helder voor de geest. Toen op woensdag 6 januari het Amerikaanse Congres bijeenkwam om de uitslag van de presidentsverkiezingen officieel vast te stellen, bestormde een uitzinnige menigte het Capitool in Washington. De politie die de parlementsgebouwen moest bewaken, stond machteloos. Congresleden konden ternauwernood een goed heenkomen vinden. De Nationale Garde moest te hulp schieten om de orde te herstellen.

Tot zover is iedereen het wel met elkaar eens. Maar over de resterende punten –niet de minste overigens– is groot verschil van mening. Wie waren de relschoppers? De gangbare mening is dat het vooral ging om fanatieke aanhangers van Donald Trump. Maar een grote groep Republikeinen betwist dat. Volgens hen zat Antifa, de fanatiek linkse beweging achter de rellen.

Aanstichter

Spannender is de vraag naar de rol van Trump. Was hij de man die de relschoppers opstookte, of kon hij er niets aan doen? Democraten zijn gauw klaar. Trump was de aanstichter. Aanvankelijk hadden ook nogal wat Republikeinen die overtuiging, maar gaandeweg gingen zij hierover steeds meer aarzelen. Inmiddels zegt de meerderheid van hen dat de president er weinig tot niets aan kon doen.

Dankzij beelden van bewakingscamera’s kon de politie vrij snel een aantal onruststokers oppakken. Tegen ruim 450 van hen loopt een strafrechtelijk onderzoek. Er zijn ook al enkele veroordelingen uitgesproken.

Gelet op de verschillen in visie op de toedracht en het verloop van de gebeurtenissen is het opvallend dat er tot nu toe betrekkelijk weinig kritiek is (geweest) op justitie. Kennelijk is men het er wel over eens dat de aanval op het Congres niet ongestraft mag blijven.

Dat ligt anders bij het onderzoek dat de commissie van het Huis deze week is begonnen. De bedoeling is uit te zoeken wie waarvoor politiek verantwoordelijk was. Daarbij zal zeker ook de rol van president Trump onder de loep worden genomen. Zowel het feit dát dit gebeurt als de manier waaróp het wordt gedaan en vooral door wíe, zijn in de achterliggende maanden punten van heftige discussie geweest.

Minimaliseren

Eerst de onderzoeksvraag. Democraten willen de schijnwerpers vol op de president zetten. Zij verwijten hem dat hij de menigte heeft aangemoedigd het Capitool te bestormen en vervolgens niets heeft gedaan om de gemoederen tot bedaren te brengen. Hun conclusie is: Trump heeft aangezet tot deze aanval op de democratie.

Republikeinen daarentegen, proberen de rol van Trump te minimaliseren. Dat hij de kwade genius is geweest, gaat voor hen veel te ver. De toespraak die hij kort voor de aanval op het Capitool heeft gehouden, was volgens hen niet meer dan een woord van dank en van bemoediging tot zijn aanhangers. Het mag zeker niet worden uitgelegd als een oproep om de parlementsgebouwen te bezetten.

Als er al onderzoek naar Trump wordt gedaan, dan willen de Republikeinen grondig nagaan waarom de beveiliging van het Capitool faalde, iets waarvoor Nancy Pelosi, de Democratische voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, verantwoordelijk kan worden gesteld.

Behalve over de onderzoeksopdracht, is er veel discussie over de samenstelling van de commissie. Het eerste plan was dat er een comité zou worden samengesteld dat in opdracht van het Congres de feiten moest onderzoeken. Dat betekende dat zowel het Huis van Afgevaardigden als de Senaat daarmee moest instemmen. Het Huis stemde voor. Behalve dat de voltallige fractie van de Democraten dit plan steunde, deden ook 35 van de 211 Republikeinen dit.

Het plan liep echter stuk in de Senaat. Voor een akkoord waren daar zestig van de honderd stemmen nodig. De Democraten hebben er niet meer dan vijftig zetels. Dat betekende dus dat er tien Republikeinen zouden moeten instemmen met het plan. Die waren er niet.

De commissie die deze week van start is gegaan, doet dientengevolge haar onderzoek dus niet in opdracht van het gehele Congres, maar alleen van het Huis van Afgevaardigden. Dat vermindert het gewicht van de uitkomst behoorlijk.

Onaanvaardbaar

Aanvankelijk stelde Nancy Pelosi voor dat de commissie zou bestaan uit acht Democraten en vijf Republikeinen. Dat is uiteindelijk niet gebeurd. Oorzaak is dat er een conflict ontstond toen Kevin McCarthy, de Republikeinse fractievoorzitter, Jim Jordan en Jim Banks voordroeg. Voor Pelosi waren deze twee onaanvaardbaar omdat zij in de achterliggende maanden expliciet hun steun voor Trump hadden uitgesproken in het aanvechten van de verkiezingsuitslag.

Voor McCarthy was daarmee de maat vol. Hij verklaarde dat Pelosi haar boekje te buiten was gegaan. „Het is nog nooit gebeurd dat een voorzitter bij benoemingen voor commissies eerst de minderheidsfractie vroeg namen te noemen en die vervolgens op eigen gezag verwierp.” Een nieuwe voordracht wilde McCarthy niet doen.

Even ongebruikelijk was dat Pelosi zonder enige consultatie van McCarthy vervolgens de Republikeinse afgevaardigden Liz Cheney en Adam Kinzinger tot commissielid benoemde. Van hen is bekend dat zij heel kritisch staan tegenover Trump en eerder dit jaar stemden ze voor zijn impeachment.

Het tweetal werd daarom al door hun Republikeinse partij- en fractiegenoten heel kritisch bejegend. Cheney werd om die reden recent uit de fractieleiding gezet. Nu de twee tot de onderzoekscommissie zijn toegetreden noemt McCarthy ze spottend „Pelosi-Republikeinen.”

Hoewel Pelosi met de benoeming van de twee Republikeinse leden betoogt dat de commissie bestaat uit vertegenwoordigers van beide partijen en dus objectiviteit is gewaarborgd, heeft ze de schijn van vooringenomenheid tegen. Dat zullen de Republikeinen uitbuiten.

De Democraten zullen op hun beurt erop aandringen alles boven water te krijgen, om daarmee Trump en zijn partijgenoten in diskrediet te brengen. Ze willen daarom ook Republikeinse Congresleden als getuige op te roepen.

Die zitten daarmee behoorlijk in hun maag. Daarbij speelt zeker mee dat Trump meekijkt. Zodra ze iets ten nadele van hem zeggen, zal hij dat noteren op zijn lijstje dat hij gebruikt bij het al dan niet steunen van Congresleden als ze voor herverkiezing opgaan.

Diverse parlementariërs denken er daarom over zich niet voor de commissie te verantwoorden. Maar ook dat is geen oplossing. Want dan kan hun verweten worden geen tegengeluid te laten horen.

Natuurlijk willen de Democraten dat de commissie voortvarend te werk gaat, maar kwaliteit gaat voor hen boven snelheid. De Republikeinen hopen juist dat de operatie zo kort mogelijk duurt, want volgend najaar staan weer nieuwe Congresverkiezingen op de agenda. En het laatste dat de partijgenoten van Trump willen is dat de schaduw van 6 januari zich ook over de verkiezingscampagne uitstrekt.