Dorpskerk Garderen: een baken op de grote, stille heide
Stond er eerst een heidense tempel op deze plaats? Het zou zomaar kunnen. Sinds 1050 wordt hier echter de Schepper van hemel, hei en aarde aanbeden. „Vanaf circa 1050 stond hier een kerkje, waarschijnlijk eerst van hout. Dat werd circa 1357 vervangen door een stenen kerk”, vertelt de voormalige koster Piet van Bentum enthousiast.
Oud is vooral de toren van de kerk. „Die is van 1400.” Grote, donkere bakstenen weerstaan al ruim zes eeuwen weer en wind. Eeuwenlang zag de kerktoren hoe kinderen de kerk werden ingedragen om gedoopt te worden, en hoe ouderen –soms jongeren– een plaats kregen in de graven om de kerk. Hij bleef stevig staan.
De Reformatie kwam vroeg in Garderen. Jan Gerritsz. Versteghe verkondigde al vanaf 1544 de nieuwe leer. Van heinde en verre trokken mensen naar het heidedorp om hem te horen. Een arrestatie volgde. „Na zijn vrijlating schreef hij in 1554 het boekje ”Der Leeken Wechwijzer”, de eerste eenvoudige Nederlandse dogmatiek. Dat sloeg aan”, zegt de huidige koster Kees Floor. In de kerk staat de naam van Versteghe bovenaan de lijst van predikanten die Garderen dienden. Andere bekende namen volgen, zoals van ds. I. Kievit en ds. J. Catsburg.
Naast de preekstoel herinnert een plaquette –in 1912 onthuld door prins Hendrik– aan het werk van Versteghe. Voor de kerk wijst een monument toeristen op de betekenis van de ”reformator van de Veluwe”.
De grote wijzer op de toren wijst bijna naar boven. Het carillon begint te spelen. Het hangt sinds 2006 in de toren van de kerk. Van Bentum: „Het is een geschenk van een bemiddelde vrijgezel die hier kerkte.”
Voorafgaand aan de kerkdiensten op zondag worden de luidklokken handmatig geluid, vertelt Floor. „Ze worden een uur voor de dienst geluid en een kwartier voor tijd nog een keer.” Floor: „Als er iemand overleden is in het dorp luiden we de klok om 10 uur een kwartier lang. Bij geboortes kan de kleine klok klinken, maar daar komen bijna geen aanvragen voor. Misschien moeten we dat een keer melden in de dorpskrant.”
Onder normale omstandigheden zijn er elke zondag drie diensten in de kerk: twee van de hersteld hervormde gemeente en om 16.30 uur een dienst van de hervormde gemeente. „Als er geen beperkingen gelden zoals nu kunnen er 550 tot 600 mensen in.”
Ds. Catsburg nam een grote plaats in, vertelt de koster. In de consistoriekamer hangt de tekst van zijn laatste meditatie: over ”Elia’s laatste gang”. En hij ging ook, want ds. Catsburg stierf kort daarop plotseling. Warme herinneringen aan hem en andere predikanten bleven over.
In deze serie wordt de geschiedenis van een aantal markante kerkgebouwen uit de Nederlandse kerkgeschiedenis belicht.
