„Vrijheid!”, scanderen Zuid-Sudanezen op 9 juli 2011 in de staten van de hoofdstad Juba. De vreugde om onafhankelijkheid van het regime in Khartoem is groot. Het kersverse land voelt zich bevrijd van een juk waaronder ze tientallen jaren zuchtten. Kerkelijke voorgangers trekken met graagte de vergelijking met Israëls bevrijding uit Egypte.

„We hebben hier meer dan 56 jaar op gewacht”, verwoordt de nieuwe president Salva Kiir in een toespraak het algehele gevoelen. „Het is een droom die werkelijkheid is geworden.” De Amerikaanse president Barack Obama feliciteert het nieuwste land ter wereld en spreekt van „een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis.”

De enkele criticaster die waarschuwt voor een instabiele toekomst, komt onmogelijk boven het feestgedruis uit. Maar de zorgen zijn reëel: kent Zuid-Sudan voldoende cohesie om na het wegvallen van een gemeenschappelijke vijand een stabiel land te vormen? Het nieuwe land bestaat uit een lappendeken aan etnische groepen– er worden meer dan zestig talen gesproken. En is de kennis en ervaring wel aanwezig om een land op democratische wijze te leiden?

Het antwoord blijkt al snel twee keer nee. Het land ontwaakt ruw uit de collectieve droom en de sceptici krijgen hun bittere gelijk. Het nieuwe hoofdstuk vult zich met pagina’s vol bloed en strijd. Zo had Obama het zeker niet bedoeld.

Machtsstrijd

Van meet af aan zorgt een machtsstrijd tussen president Salva Kiir (een Dinka) en zijn vice-president Riek Machar (een Nuer) voor spanningen. Het loopt in 2013 uit op een burgeroorlog, die het land vijf jaar lang in de greep houdt.

Bijna 4 miljoen mensen slaan op de vlucht. Delen van het land krijgen in 2017, mede als gevolg van de voortdurende strijd, te maken met ernstige honger. Een rapport van de London School of Hygiene & Tropical Medicine berekent nadien dat de interne strijd aan 400.000 mensen het leven kostte. Het aantal mensen dat in Zuid-Sudan onder de armoedegrens leefde steeg ten tijde van de oorlog naar 82 procent (2016). In 2009 was dat nog 51 procent.

In 2018 sluiten de strijdende partijen vrede, wat in 2020 leidt tot de vorming van een regering van nationale eenheid. Drie jaar later houdt het akkoord van 2018 nog altijd stand. Maar daarmee is feitelijk alles gezegd. De onderliggende spanningen in het land zijn niet weg. De VN-nieuwsdienst schrijft in juni van dit jaar dat „algehele onveiligheid, met name geweld tussen gemeenschappen, het bereiken van duurzame vrede verhinderd.”

„Het vredesproces vereist eindeloos onderhoud door externe partners”, schrijft de International Crisis Group in een rapport. De denktank ziet daarbij met name een rol voor de buurlanden. De analisten wijzen op het gevaar dat groeperingen die onder de vlag van Machar vochten de wapens weer zullen oppakken. Daarnaast spelen er allerlei nieuwe conflicten op kleinere schaal. Er staan voor 2022 bovendien verkiezingen op de rol, waarmee onderhuidse spanningen tussen etniciteiten zomaar weer tot uitbarsting kunnen komen.

Op humanitair gebied is de toestand intussen dramatisch. Volgens recente cijfers van het Wereldvoedselprogramma (WFP) was de helft van de Zuid-Sudanese bevolking het afgelopen jaar afhankelijk was van voedselhulp. Naar verwachting haalt één op de tien kinderen de leeftijd van vijf jaar niet.

Het besteedbaar inkomen van het gemiddelde huishouden daalde sinds 2011 met 70 procent, mede als gevolg van een hyperinflatie.

Toekomst

Een jonge generatie Zuid-Sudanezen blijft intussen hopen op een betere toekomst. Ze willen de etnische tegenstellingen te boven komen en slaan op diverse plekken in het land de handen ineen. Ook de kerken, die in Zuid-Sudan alomtegenwoordig zijn, proberen actief een bemiddelende rol te spelen tussen gemeenschappen die in conflict leven. Ze roepen de autoriteiten bovendien geregeld op tot het nemen van stappen om tot vrede te komen. Een belangrijk punt daarbij is het te boven komen van de welig tierende corruptie.