De doelen om woningen aardgasvrij te maken lijken onhaalbaar. Daarvoor waarschuwde Maarten van Poelgeest, voorzitter van de klimaattafel gebouwde omgeving, deze week. Hij deed dat naar aanleiding van een doorrekening die hij had laten uitvoeren door onderzoekers van Ecorys. Van Poelgeest adviseert de overheid om jaarlijks honderden miljoenen extra geld te reserveren, om de energiebelasting op gas te verhogen en om gemeenten de bevoegdheid te geven in het uiterste geval de aardgaskraan dicht te draaien.

Over welke doelen gaat het ook alweer?

In het klimaatakkoord uit 2019 is afgesproken dat er voor 2030 1,5 miljoen gebouwen van het aardgas gaan. In 2050 moet de hele gebouwde omgeving aardgasloos zijn.

Elke gemeente moet uiterlijk dit jaar een warmteplan presenteren waarin staat welke buurten voor 2030 van het aardgas afgaan en welk alternatief voor verwarmen er dan gekozen wordt. Sommige gemeenten zijn al begonnen met de uitvoering van hun plan – ook wel de ”transitievisie warmte” genoemd. Door het land zijn er tientallen proefwijken.

Onder dwang van het aardgas af, hoe zit dat?

In de Gaswet staat dat elke woning­eigenaar die een aardgasaansluiting heeft niet zonder instemming mag worden afgekoppeld. Een netbeheerder heeft een zogeheten aansluitplicht ten opzichte van Jan met de pet. Dat betekent dus dat huizenbezitters kunnen weigeren aardgasvrij te worden als de gemeente een straat of buurt aanwijst om over te stappen op een alternatief. Zulke weigeraars worden wel gasklevers genoemd.

In de proefwijk Overwhere in Purmerend was het in 2018 bijvoorbeeld raak. Daar bleken 6 van de 95 buurtbewoners niet van het aardgas te willen. Gevolg? Liander moest alleen voor deze gasklevers een speciaal nieuw gasnet aanleggen. De kosten voor de gemeenschap liep in de tonnen.

Hoe verder met gasklevers?

Gemeenten en netbeheerders willen ervan af. Volgens hen moet de wetgeving aangepast worden. Zodat huiseigenaren geen recht meer hebben op aardgas, maar alleen recht op warmte (hoe die warmte dan ook geregeld wordt). Zo zei directeur André Jurjus van Netbeheer Nederland eerder in het blad Binnenlands Bestuur: „Wanneer je als gemeente alle denkbare alternatieven hebt aangeboden en bewoners willen nog steeds niet, dan zou je, met een verandering in de regelgeving, bewoners moeten mogen afsluiten.”

Op dit moment zien veel gemeenten de bui al hangen. Ze zitten met de handen in het haar. Ze wijzen buurten aan om aardgasvrij te worden, maar het enige wat ze kunnen doen is proberen om woningeigenaars te verleiden om van het aardgas af te gaan.

Is verplichting nieuw?

Niet helemaal, want er is al een regeling voor woningcorporaties. Daarvoor geldt dat als 70 procent van de bewoners overgaat naar een alternatieve energiebron de overige 30 procent mee zal moeten. En vorig jaar kondigde de gemeente Utrecht aan dat ze kans zag met een beroep op de Crisis- en Herstelwet inwoners van 4.400 woningen in de wijk Overvecht-Noord te dwingen over te stappen op een warmtenet. Maar uiteindelijk gaat netbeheerder Stedin daar alsnog het gasnet (deels) vervangen.

Is er ook een route zonder dwang mogelijk?

Ja en nee. Voorlopig kunnen gemeenten kiezen voor een geleidelijk pad. Op die manier worden woningen stap voor stap verduurzaamd doordat met flinke subsidies en goede communicatie huiseigenaren worden gestimuleerd op een natuurlijk moment –zoals bij verhuizing of renovatie– te gaan isoleren en een hybride warmtepomp aan te schaffen.

Het verbieden van cv-ketels zou een vervolgstap kunnen zijn. Door deze uit te faseren –net als gloeilampen– duw je de installatiebranche en de woningeigenaar langzamerhand in de aardgasvrije richting.

Toch is dit geleidelijke scenario niet tot 2050 vol te houden. Al zal er op sommige plekken duurzame gas door het gasnet gaan stromen, op andere plekken zullen op een gegeven moment de gasleidingen toch echt de grond uit moeten. Op zo’n moment hebben gemeenten graag de bevoegdheid om de laatste gasklevers af te sluiten.