In Nederland is sterke drank een verzamelnaam voor alcoholhoudende dranken met een alcoholpercentage van 15 procent of hoger. Hiertoe behoren brandewijn, cognac, jenever, rum, whisky en wodka. Deze dranken waren onbekend in Israël en er waren ook geen distilleerketels. Toch komt de uitdrukking ”sterke drank” tientallen malen voor in de Bijbel, vaak samen met de aanduiding wijn.

Het Hebreeuwse woord is ”sjekaar” en er is een verwant werkwoord dat ”dronken worden” betekent. In de Akkadische taal (gebruikt in Assyrië) wordt met een bijna identiek woord een alcoholische drank bedoeld, meestal bier. Ook in Egypte werd veel bier gedronken. Voor wijn zijn druiven nodig en die groeiden volop in Kanaän en Fenicië, maar niet in Assyrië en Egypte. Dat heeft te maken met de grondsoort en met het klimaat.

Tijdens de grote feesten was het voor de Israëlieten geoorloofd alcoholische drank te nuttigen (Deuteronomium 14:26). De priesters mochten dit echter niet doen tijdens hun werkzaamheden in het heiligdom (Leviticus 10:9). Zij moesten helder zijn en goed het onderscheid kunnen maken tussen het heilige en het onheilige, en tussen het reine en het onreine. Het is opmerkelijk dat de Heere dit tegen Aäron zegt, net nadat zijn zoons Nadab en Abihu gedood zijn. Was er soms meer aan de hand dan alleen vreemd vuur? Het is mogelijk dat zij in dronkenschap verkeerd gehandeld hebben en dat daarom beide berichten bij elkaar staan. Hetzelfde verbod op het gebruik van alcohol geldt voor hen die een nazireeërgelofte aflegden (Numeri 6:3). En dat is ook levenslang van toepassing op Simson en Johannes de Doper. Zo wordt hun heilige status duidelijk.

Vanuit de archeologie is bekend dat de Israëlieten vruchtenwijn maakten van dadels, vijgen en granaatappels. Ook bereidden zij bier van gerst. In het oude Nabije Oosten was bier belangrijk, want hierin zitten meer calorieën dan in gerst. Ook was het gezonder om bier te drinken dan vervuild water en was bier veel gemakkelijker te bereiden dan wijn.

Gerst is het belangrijkste bestanddeel voor het maken van bier. Dat was overvloedig aanwezig in Kanaän. Denk aan Ruth, die op de akker van Boaz kwam tijdens de gersteoogst. Gerst kwam zoveel voor dat de prijs ongeveer de helft was van tarwe (2 Koningen 7:1). Men gebruikte destijds geen hop of koolzuur. Bier werd meestal geproduceerd door een brood van gemout graan in water te plaatsen. Daardoor ontstaat een zoete vloeistof die als wort bekendstaat. Na de toevoeging van gist ontstaan in korte tijd alcohol en kooldioxide. Het bier is na een paar dagen al bruikbaar en vergt geen lange bewaartijd, zoals wijn.

De archeologische vondsten in Israël tonen dat er volop bier gedronken werd. Uit de chemische analyses van opgegraven aardewerk blijkt echter dat de alcoholische dranken niet zo precies onderscheiden werden als bij ons. Blijkbaar werden veel dranken gemengd, ook met kruiden (Jesaja 5:22). Behalve kruikjes voor persoonlijk gebruik werden ook rietjes gebruikt. Daarin zat een filter om het bezinksel en het kaf tegen te houden. Afbeeldingen in Egypte laten zien hoe men een riet gebruikte.

De wijnbouw maakte de kostbare aanleg van een wijngaard en een wijnpersbak nodig (Jesaja 5), bier was eenvoudig thuis te maken.

De Statenvertaling heeft ”sterke drank” en de Herziene Statenvertaling ”sterkedrank”. Vanuit de betekenis die deze term in het Nederlands heeft, verdient een andere vertaling echter de voorkeur. De Nieuwe Vertaling uit 1951 heeft ”bedwelmende drank”. De Nieuwe Bijbelvertaling spreekt over ”andere drank”. Het is opmerkelijk dat de Bijbel in Gewone Taal kiest voor ”bier”. Het lijkt mij dat bier zeker ingesloten is in het begrip ”sjekaar”, maar dat het woord toch ruimer is. Wanneer in het zinsverband ook wijn genoemd wordt, gaat mijn voorkeur uit naar de vertaling ”wijn of andere alcoholische drank”.

Voor ieder die deze zomer alcohol nuttigt: het is goed om eens na te gaan hoe de Bijbel hierover spreekt!

De auteur doceert Oude Testament aan de ETF en de CHE en is eindredacteur Studiebijbel Oude Testament. Weerwoord gaat in op vragen die in deze tijd op christenen afkomen. > rd.nl/weerwoord