Toch heb ik behoefte aan een app die planten of vogels determineert, wil ik onderscheid maken, wil ik weten ”hoe het zit”. En ongemerkt verandert de uitbundig bloeiende klaproos in een Papaver Rhoeas: „binnen de regelmatige kroon staat een groot aantal smalle priemvormige meeldraden met zwarte helmknoppen en in het midden staat het bolvormig vruchtbeginsel…” Verrijkend? Ja, tot op zekere hoogte wel, maar het is dubbelzinnig, want ik verlies ook iets: de zinderende klaproos die in al haar pracht de glorie van God verhaalt.

Nu laat de natuur zich tot object maken, tot voorwerp van studie, van ontleden en determineren. We hebben hier veel aan te danken, van levensreddende antibiotica tot –over dubbelzinnigheid gesproken– alles vernietigende atoombommen.

Zijn wij, mensenkinderen, nu ook zo tot object te maken, tot voorwerp van studie, van ontleden en determineren? De vraag stellen is hem beantwoorden. De chirurg benadert het lichaam als object als hij het mes erin zet. Ook de psychiater determineert. Hij ordent symptomen tot een syndroom en spreekt daarna van een depressie, een angststoornis, een psychose, enzovoort. Is dit nodig en nuttig? Ja, onder andere omdat het ons helpt een bepaalde behandeling in te zetten.

Toch is ook hier sprake van dubbelzinnigheid. Er is iets in de ontmoeting met een medemens wat zich verzet tegen objectivering, ontleding en determinatie. Ik kan met de ander-tegenover-mij niet doen wat ik wil, ik heb hem niet in mijn macht en ken hem niet door en door. De ander is mij altijd ten diepste vreemd, een raadsel, of liever: een geheim. De Frans-Joodse filosoof Emmanuel Levinas spreekt hier over ”het gelaat van de Ander” (met een hoofdletter), dat mij áánspreekt en mij tot verantwoording roept.

Ik zie dit verzet terugkomen in de huidige ggz. Het verklaart het enthousiasme voor de bestsellers van Dirk De Wachter –„ik ben een verdrietdokter”– en de brede opkomst van het herstelondersteunende denken in de ggz. Herstel is namelijk een breder begrip dan genezing. Een essentieel aspect van herstel is wat ik ”existentieel herstel” noem, het weer leren verantwoordelijkheid te nemen voor het leven-zoals-het-zich-aandient, met alle gebreken van dien.

De dubbelzinnigheid toont zich ook op andere wijze. Zomaar enkele citaten uit de kranten van de afgelopen tijd: „Kwart van de ggz-cliënten krijgt een verkeerd etiket opgeplakt”, „Verkeerde diagnose helft chronisch psychiatrische patiënten”, „Psychiatrische labels invalide en schadelijk.”

De eerder verwoorde spanning tussen enerzijds de behoefte tot determineren (de roep om het juiste label) en anderzijds het verzet daartegen („ik ben een Wie en geen Wat, mijn naam is Jan, dokter”) is onoplosbaar. De kunst is om het in deze spanning uit te houden. Een spanning overigens die, hoewel in mindere mate, zich in iedere vorm van menselijk contact voordoet. Hoe subtiel ook, er is in ons altijd een tendens tot controle, tot beïnvloeding van de ander, kortom, tot machtsuitoefening. Juist het ontkennen ervan kan leiden tot de grootste ongelukken!

Het komt mij overigens voor dat ”achter” de verwoorde spanning over het wel of niet een diagnostisch label (willen) hebben iets fundamentelers ligt. Namelijk de vraag of we de ander wel of niet benaderen als oorzaak van vreugdevolle verwondering in alle diversiteit en anders-zijn, die zowel vreugde als pijn met zich meebrengen. Het hele goddelijke gebeuren van schepping, menswording en onze reddende inlijving in de gemeenschap van Christus’ lichaam vertelt ons dat God ons begeert, dat wij onvoorwaardelijk antwoord zijn op Gods geven, geschapen om opgenomen te worden in het leven van de Drie-enige. Opdat we mogen ingroeien in Gods liefde. Leven in verwondering.

Het zindert van betekenis in Gods schepping!

De auteur is psychiater.