„De CDU is nog steeds de machtsmachine die het CDA tot 1994 is geweest. Onder Balkenende leefde het CDA op, maar sindsdien heeft de partij het moeilijk”, constateert dr. Hanco Jürgens. Voor een buitenstaander is het langdurige succes van de CDU verbazingwekkend, maar Jürgens die als wetenschappelijk medewerker aan het Duitsland Instituut in Amsterdam is verbonden, ziet wel een verklaring.

Bij de affaire Omtzigt zie je dat een solistisch kamerlid zich ontwikkelt tot een opponent van de partijtop. Is iets dergelijks bij de christendemocraten in Duitsland denkbaar?

„In het algemeen moet je zeggen dat zoiets kan gebeuren als er geen duidelijke leider is. Buma leek een gezonde partij na te laten toen hij in 2019 burgemeester van Leeuwarden werd, maar blijkbaar was dat niet het geval. Je ziet wel vaker dat een partij in een crisis belandt als iemand vertrekt die jarenlang aan het roer heeft gestaan. Partijleden die jarenlang niet aan bod zijn gekomen zien dan mogelijkheden voor zichzelf.”

Bij de CDU is de afgelopen jaren de nodige onrust geweest. Met Merkels vluchtelingenbeleid waren niet alle CDU’ers het eens.

„De vluchtelingenproblematiek leidde tot een enorme strijd binnen CDU. Vanuit haar christelijke overtuiging maakte Merkel zich sterk voor de ”Willkommenskultur”. Ze wilde barmhartigheid voor kwetsbaren. De Beierse zusterpartij CSU verzette zich echter heftig tegen de komst van de vluchtelingen.”

Geldschieters zouden via een gift invloed hebben willen uitoefenen op het CDA. Kent de CDU dergelijke schandalen?

„In het jaar 2000 was er de zwartgeld-affaire die uiteindelijk Helmut Kohl opbrak. Van recentere datum is het ontslag van twee Bondsdagleden omdat ze premies hadden gekregen voor hun lobbywerk voor het mondkapje. De een 250.000 en de ander 660.000 euro.”

De opvolging van Merkel liep bepaald niet op rolletjes?

„Bij CDU is het twee à drie jaar heftige strijd geweest, maar het lijkt uiteindelijk te gaan. Dat is een huzarenstukje. Eerst was er onenigheid over wie de partijleider zou worden. Met name Merz scoorde steeds heel hoog. Hij staat voor het oude liberaal-conservatieve geluid van de CDU. Laschet zit meer op de lijn van Merkel en streeft een middenpartij na. Toen de opvolging met veel moeite was geregeld meldde zich Söder, de premier van Beieren, ook nog als kandidaat.”

CDU en CDA kennen min of meer dezelfde problemen. Waarom gaat het wel goed met de CDU en niet met CDA?

„Er zijn waarschijnlijk meer verklaringen maar ik zie er drie. Duitsland is een federaal land met deelstaten. Die deelstaten zijn politiek heel belangrijk voor partijvorming. De partijen zijn geworteld in de deelstaten en daardoor brokkelt hun macht minder snel af. Onderschat de invloed van de deelstaten niet. Laschet is bijvoorbeeld minister-president van Noordrijn-Westfalen, een deelstaat met meer inwoners dan Nederland. Wij hebben niet die krachtige rol van de provincies.

Een andere reden is dat Nederland meer geseculariseerd is dan Duitsland. De kerk neemt bij onze oosterburen een sterkere positie in. Het leidt ertoe dat kiezers meer trouw zijn aan de christelijke CDU.”

En ten derde?

„Je ziet tenslotte dat in het discours van de Duitse christendemocraten heel sterk is verweven met ideeën hoe Duitse politiek moet zijn. Dan denk ik aan de eerste bondskanselier Adenauer. Hij had leuzen als: ”Geen experimenten.” Erhard zorgde voor het ”Wirtschaftswunder”, Kohl voor de Duitse eenheid en Merkel voor stabiliteit. De kracht van Duitsland is sterk verbonden met de CDU. Zo zie je dat het naoorlogse verleden een belangrijke rol in de politiek van het heden speelt. De Tweede Wereldoorlog doet dat trouwens eveneens.”

Als een waarschuwend voorbeeld.

„Zeker, dat is een van de belangrijkste drijfveren van de Duitse politiek. Er moet voorkomen worden dat het ooit zover zal komen als in 1933-1945 is geweest. Die ”stabiliteitscultuur” is heel erg belangrijk.

Niet voor iedereen natuurlijk, want de AfD wil daar sterk vanaf. Gelijk zie je dan een enorme reactie. Toen de AfD in Saksen-Anhalt de grootste dreigde te worden had iedereen het idee: we moeten CDU gaan stemmen. Het resultaat was dat de christendemocraten wonnen met 17 procent verschil.”