„Blij en dankbaar” is Europarlementariër Peter van Dalen (ChristenUnie) dat de Europese Commissie woensdag oud-Eurocommissaris Christos Stylianides als nieuwe speciale gezant godsdienstvrijheid heeft benoemd. Zijn collega Bert-Jan Ruissen (SGP) is ook „verheugd” en blik nog even kort terug: „Hier hebben we lang voor gestreden.”

De ‘strijd’ begint eind 2019. De Commissie onder leiding van de Duitse voorzitter Ursula von der Leyen treedt aan. De meeste functies binnen het dagelijks EU-bestuur worden vervuld, maar rond de positie van de EU-gezant blijft het muisstil. Het mandaat van de vorige, Jan Figel uit Slowakije, is afgelopen. Hij was door de toenmalige Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker in 2016 benoemd tot de eerste Europese gezant godsdienstvrijheid.

Als er na een aantal maanden nog steeds geen duidelijkheid over de positie is gekomen, beginnen de vragen, brieven en de kritiek aan het adres van de Commissie in Brussel toe te nemen. Vanuit Nederland zijn het met name de Europarlementariërs van de ChristenUnie en de SGP die meermaals hun zorgen en kritiek uiten.

Vreemd

De directeur van Open Doors Nederland, Maarten Dees, voegt zich in juni vorig jaar ook in het publieke debat over de benoeming en schrijft in een opiniestuk in Trouw dat hij het „op zijn zachtst gezegd vreemd” vindt dat de EU „zo stil is over de positie.” Ook stelt Dees dat het niet „aan de betrokkenheid en invloed van Jan Figel” kan liggen.

Daar denken anderen echter anders over. D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld laat in februari 2020 op Twitter weten dat ze een klacht bij de Europese Ombudsman heeft ingediend tegen de Commissie, vanwege „bedenkingen” rond de invulling van de functie door de vorige gezant. In ’t Veld heeft vooral zorgen over Figels „associatie met religieus-extremistische organisaties aan de rand van het christendom, die actief een anti-keus-agenda nastreven, met name gericht tegen lhbti en vrouwenrechten over de hele wereld.” Onverenigbaar met de EU-waarden, meent de D66’er.

Terwijl het onderzoek naar de klacht door de Europese Ombudsman nog gaande is, verbreekt de Commissie eind juni de stilte. Er komt geen nieuwe godsdienstgezant, is de boodschap. De vicevoorzitter van de Commissie, Margaritis Schinas, en Eamon Gilmore, Europees gezant voor de mensenrechten, hebben volgens het dagelijks EU-bestuur in hun werk ook genoeg aandacht voor godsdienstvrijheid.

Dit besluit komt de christendemocratische voorzitter Von der Leyen op forse kritiek te staan. Ze krijgt binnen no-time onder meer een brief van haar eigen partijgenoten binnen de Europese Volkspartij in het Europees Parlement. Die fractie dringt er bij de Commissie op aan om de gezant „zonder onnodige vertraging” te benoemen.

Stevig

Ook de Tweede Kamer in Den Haag gaat zich met de kwestie bemoeien. Nederland moet bij de EU-buitenlandchef Josep Borrell aandringen op een stevig mandaat voor een nieuwe gezant, aldus de Kamer begin juli. De minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok, geeft aan dat te doen.

Het duurt nog geen week of de Commissie draait als een blad aan een boom om. De gezant voor godsdienstvrijheid komt er toch wél, zegt Schinas begin juli. Hij meldt dat het dagelijks EU-bestuur „vastberaden” is ervoor te zorgen „dat de rechten van alle geloven en overtuigingen over de hele wereld worden gerespecteerd.” Niet alleen de complete wijziging van standpunt, maar ook de snelheid waarmee dat gebeurt, is zeer ongebruikelijk voor de Commissie.

Von der Leyen wacht bovendien niet op de uitslag van het onderzoek door de ombudsman. Die volgt pas een maand later. De Europese waakhond weerspreekt de kritiek van In ’t Veld over Fidels „associatie met religieus-extremistische organisaties”, want „niets wijst erop dat de interacties die de speciale gezant had met de in de klacht genoemde organisaties niet onder de bevoegdheid van een dergelijke dialoog vallen.”

Wel komt de ombudsman met drie suggesties om de positie van de speciale gezant te verbeteren, omdat er „tekortkomingen” zijn vastgesteld. De Commissie moet de gezant bijvoorbeeld „nauwer in de gaten houden” en „duidelijker richtsnoeren geven over de noodzaak om in uitspraken rekening te houden met alle mensenrechten.”

Langzaam

Vooral de christendemocraten en conservatieven in het Parlement zijn opgelucht na de belofte dat er alsnog een speciale vertegenwoordiger voor godsdienstvrijheid komt. Dat gevoel begint echter na het maandenlang uitblijven van de benoeming langzaam maar zeker te veranderen.

Voor bijna vijftig Europarlementariërs, onder wie Ruissen en Van Dalen, is in oktober opnieuw de maat vol. Ze sturen een brief naar de Commissie met de boodschap dat zij „zo snel als mogelijk” de positie moet vervullen. Ook meerdere schriftelijke vragen vanuit het Parlement volgen, maar er komt nog geen duidelijkheid.

Een reactie op de brief van de groep Parlementsleden komt uiteindelijk in het begin van 2021. De positie is op dat moment meer dan een jaar vacant. „Ik wil u verzekeren dat de beslissing over de benoeming van de speciale gezant binnenkort zal worden genomen”, schrijft Von der Leyen. Ook voegt ze eraan toe dat „u er zeker van kunt zijn dat de nieuwe speciale gezant over de nodige middelen zal beschikken om zijn of haar taken uit te voeren.”

Begin mei komt er eindelijk duidelijkheid. Schinas, onder wie de speciale vertegenwoordiger gaat werken, meldt woensdag op Twitter dat oud-Eurocommissaris Christos Stylianides is aangewezen als nieuwe godsdienstgezant. Hij zegt dat de benoeming „laat zien dat we vastbesloten zijn om de rechten van alle godsdiensten en levensovertuigingen te beschermen.”

D66’er In ’t Veld deelt de mening van Schinas niet. Zij noemt donderdag de positie van de gezant „niet-transparant en niet-democratisch” en zegt dat die „een zoethoudertje is voor een regering die tegen vrouwenrechten en lhbti-rechten is.”

CU en SGP, als ook Open Doors, kijken juist erg uit naar samenwerking met Stylianides. Zij willen snel contact opnemen met hem.