Het reukvermogen zou je wel het ondergeschoven kindje van de zintuigen kunnen noemen. Dat het een handicap is om blind of doof te zijn, hoef je niemand uit te leggen. Maar zonder geuren kun je prima leven, toch?

Dat het leven zonder goed werkend reukorgaan wel degelijk een handicap is, weet schrijfster Joke Boon (60) als geen ander. Op 4-jarige leeftijd verloor ze haar reukzin na het knippen van de amandelen en een fikse verkoudheid.

Sindsdien kan ze geen enkele geur meer waarnemen (anosmie) en proeft ze alleen nog maar de tongsmaken. „Met je tong kun je de zogenoemde basissmaken waarnemen. Dit zijn zoet, zuur, zout, bitter en umami, een hartige, bouillonachtige smaak. Sinds kort is daar nog een zesde smaak bijgekomen, namelijk vet”, legt Boon uit. Daarnaast kun je de zenuwprikkeling voelen van munt, gember, peper, mosterd, mierikswortel en wasabi, een zeer scherpe specerij uit de Japanse keuken.

De smaak van voedsel wordt voor niet minder dan 80 tot 90 procent bepaald door de geur. Dat komt doordat veel smaken eigenlijk uit aroma’s bestaan, vluchtige stoffen die in je mond vrijkomen en die het reukorgaan registreert. Dat de tongsmaken op zich vrij zwak zijn, zullen de meeste mensen weleens hebben gemerkt bij een flinke verkoudheid: de neus zit verstopt en het eten smaakt nauwelijks.

In Nederland zijn er naar schatting tussen de 250.000 en de 300.000 mensen met een lichte tot ernstige reuk- of smaakstoornis, blijkt uit cijfers van patiëntenvereniging Reuksmaakstoornis.nl.

Reukverlies kan verschillende oorzaken hebben. Soms is het aangeboren, maar meestal is er een andere oorzaak: een virusinfectie zoals griep, zware verkoudheid, chronische bijholteontsteking of het coronavirus. Ook kan het ontstaan door hoofdletsel, zoals een val of klap op het hoofd. Verder kunnen medicijnen, alcoholmisbruik, giftige stoffen, chemotherapie en bestraling de reukzin beschadigen. Poliepen kunnen de luchtstroom in de neus zozeer blokkeren dat de reuk verdwijnt.

Daarnaast is reukverlies een van de eerste tekenen van de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson en multiple sclerose (MS). Maar ook de natuurlijke degeneratie van de zintuigen beïnvloedt de reuk; veel mensen gaan vanaf hun zestigste minder ruiken.

Prikkelen

Dat reukverlies niet zichtbaar is en altijd een vrij kleine groep mensen trof, speelde Boon parten toen ze haar eerste boek over de reuk wilde publiceren. „Afwijzing na afwijzing viel mij ten deel. Uiteindelijk belde er een uitgever die mij uit nieuwsgierigheid uitnodigde.” Dat gesprek leidde tot de publicatie van ”Het mysterie van de reuk” in 2009. Een jaar later volgde een kookboek met gerechten die de smaakpapillen extra prikkelen. Ideaal voor mensen met reukverlies, maar ook smakelijk voor mensen met een normale reuk en smaak.

De boeken leverden tal van positieve reacties op, maar toen beide waren uitverkocht, werden ze niet herdrukt. „Relatief gezien is het toch een kleine markt.” Het coronavirus heeft daar verandering in gebracht. Veel mensen kampen met de reukproblemen door het virus en hebben behoefte aan informatie en tips hoe daarmee om te gaan. Reden voor Boon om een nieuw boek te schrijven, ”Eerste hulp bij reukverlies”. Eind vorige maand verscheen het bij uitgeverij Fontaine.

Wat voor veel lezers een eyeopener zal zijn, is hoe sterk geur samenhangt met emotie – vaak onbewust. Dat gaf Boon als kind bijvoorbeeld op een mooie lentedag al het onbestemde gevoel dat ze iets miste of als ze hoorde hoe een geur herinneringen opriep. Wat dat gevoel voor haar het beste omschrijft? „Niet kunnen ruiken is alsof je onder een glazen stolp zit.”

Eerste hulp bij reukverlies, Joke Boon; uitg. Fontaine; Amsterdam, 2021; 128 blz.; € 18,99