Volgens Binnenlands Bestuur wil bijna 50 procent van de huidige leden na de Statenverkiezingen in 2023 (misschien) niet doorgaan. Ook bij de Statenverkiezingen van 2019 was het aandeel nieuwe Statenleden meer dan de helft. Terugkerende thema’s zijn de werkdruk, de vergoeding en het moeizaam uit de verf komende dualisme.

Zowel zittende Statenleden als aanstormend talent willen we in dit artikel handreikingen geven om te investeren in het hart van de democratie en daarmee ook in zichzelf. De werkdruk van de Staten is reëel. Statenleden en ook bestuursleden van (provinciale) politieke afdelingen moeten daar eerlijk in zijn. Je kunt niet alles oppakken. Je moet mentaal voldoende ruimte hebben om bij te tanken. Tegelijkertijd is het goed om met elkaar in gesprek te gaan over de hoogte van de maandelijkse vergoeding. Die is namelijk, vergeleken met wat gemeenteraadsleden krijgen, laag.

Het is ook goed om over de verkiezingen van 2023 heen te kijken. Met het rekruteren en opleiden van een goede steunfractie worden kennis en ervaring opgebouwd. En wanneer steunfractieleden daadwerkelijk doorgroeien naar een Statenlidmaatschap, dan weten ze hoe de hazen lopen en hoe ze een begroting, verkeersvisie of omgevingsvisie moeten lezen en beoordelen.

Er is veel te doen als Statenlid. Voor je het weet, ben je alleen bezig met het reageren op voorstellen vanuit het college en vergeet je als fractie je eigen prioriteiten. En die heb je wel… Als partij heb je namelijk een verkiezingsprogramma opgesteld. Spreek aan het begin van een Statenperiode af welke speerpunten voor je fractie leidend zijn en welke persoonlijke prioriteiten je stelt. Loop niet achter elk thema aan en focus je niet op elk detail. Kijk daarentegen eerst goed of een bepaald thema wel bij de bevoegdheid van een Statenlid past. Waak ertegen dat je meteen al aan de gang gaat met uitvoering (dat is in de praktijk helaas vaak dagelijks aan de orde).

Samenwerking

Wat kun je als Statenfractie en Provinciale Staten ondernemen? Naast de al genoemde suggesties kun je zelf stappen zetten om de kwaliteit te verhogen en het hoofd boven water te houden. Enkele aanbevelingen:

- Investeer in een kennisnetwerk van deskundigen die over de voor de fractie relevante thema’s kunnen adviseren. Zo’n netwerk kan naast advisering ook veel leeswerk uit handen nemen. De beroepsvereniging Statenlidnu kan hierbij ongetwijfeld behulpzaam zijn. Veel inwoners/deskundigen willen bij bepaalde onderwerpen graag meedenken en hun input geven. Daarmee kun je als fractie je voordeel doen.

- Laat een aspirant-Statenlid begeleid worden door een ervaren fractielid. Dus organiseer een mentorschap. Door mee te lopen met een zittend Statenlid maakt de ‘jongeling’ zich de politieke mores eigen, leert hij (of zij) hoe je stukken moet lezen en beoordelen en hoe je bepaalde politieke keuzes maakt.

- Besteed de nodige aandacht aan een inwerkprogramma voor nieuwe Statenleden en volg eventueel de modules van het Leerplatform voor Statenleden. Investeer als Staten in bijvoorbeeld een ”Statenacademie”, waar kennis wordt aangereikt en vaardigheden worden aangeleerd. De beroepsvereniging Statenlidnu kan hier een rol in spelen, evenals de landelijke partijbureaus en de griffie.

- Wees nieuwsgierig. Wie in contacten met inwoners, in gesprekken met het college van Gedeputeerde Staten of in debatten met politieke opponenten goed luistert en doorvraagt, oogst verdieping. Wanneer een Statenlid het ”ik ben voor” of ”ik ben tegen” vervangt door gesprekken of debatten, wint hij aan kwaliteit en diepgang. Zulke dialogen kunnen zelfs richtinggevend zijn voor het fractiebeleid.

- Investeer in een goede samenwerking tussen Gedeputeerde Staten, Provinciale Staten en ambtelijke organisaties. Heb daarbij wel oog voor de diverse rollen, zodat je duaal kunt optreden. Juist de scheiding van machten maakt een democratie gezond. Maak gerust gebruik van de mogelijkheid om ambtenaren voor jouw fractie te laten werken. In de spelregels tussen het college en de Staten is dit vaak vastgelegd onder de term ”ambtelijke ondersteuning”.

Passie

Het is reëel dat je als Statenlid een vergoeding krijgt. Die vergoeding is laag in vergelijking met wat gemeenteraadsleden krijgen. Overigens kun je bij veel werkgevers verlof kopen. Als je een deel van de Statenvergoeding daaraan besteedt, kun je regelmatig gewoon je stukken lezen en de provincie in gaan voor gesprekken met bewoners, belangenorganisaties en bestuurders. En op de avonden thuis ben je dan ook echt bereikbaar voor je huisgenoten.

Toch is een nuancering op haar plaats: een kerkenraadslid, een trainer van een sportvereniging of een instructeur van de lokale reddingsbrigade is ook veel tijd kwijt. Ze krijgen doorgaans geen vergoeding, maar houden het vol doordat ze zich geroepen weten voor hun taak en/of hart hebben voor de mensen voor wie ze zich inzetten. Zo’n passie heb je ook als Statenlid nodig, wil je het vol kunnen houden.

Mr. Peter van den Berg was gemeenteraadslid (2006-2018) en Statenlid (2019). Jorden Hagenbeek is organisatieveranderaar. Gerben Huisman was tot 2019 Statengriffier van de provincie Fryslân. Onder hun redactie verscheen het Zakboek Statenleden (2018)