Tot die conclusie kwamen zes aanvoerders van de verkiezingscampagne donderdagmorgen in het traditionele campagneleidersdebat, verzorgd door Stichting Machiavelli. De VVD had de wind mee met premier Rutte boven aan de lijst; D66 profiteerde van het Kaag-effect.

De VVD richtte bewust alle ballen op Rutte. „Deze campagne ging heel erg over leiderschap”, stelde campagneleider Sophie Hermans. „Kiezers waren erg bezig met corona en daar paste een aanvallende campagne niet bij.”

Het belang van een sterke leider deed CDA en PvdA juist de das om. Bij die partijen wisselde de nummer één kort voor de verkiezingen.

Houvast

Daarnaast was het moeilijk om een ander thema dan het leiderschapsverhaal voor het voetlicht te brengen. Zo had de SP gedacht de inzet rond de toeslagenaffaire te kunnen verzilveren. Maar dat werd geen groot thema in de campagne en bleek niet doorslaggevend in het stemhokje. Rutte werd er niet voor gestraft, en de oppositie er niet voor beloond. „Omdat het elke keer over het coronavirus ging”, stelde campagneleider Maarten Hijink.

Andere belangrijke thema’s voor de socialisten –huren, het minimumloon, de arbeidsmarkt– raakten volgens hem in het hoofd van de kiezer op de achtergrond. „De inhoud is achterwege gebleven. Dat VVD en D66 erg op persoon inzetten is begrijpelijk, maar voor ons heel nadelig.”

GroenLinks sprak over een apolitieke campagne. „En daarvoor is GroenLinks niet op aarde. Het is ons niet gelukt er een politieke ideeënstrijd van te maken.”

Ook het CDA concludeerde dat de kiezer weinig ontvankelijk was voor andere onderwerpen. Rutte heeft zijn positie als minister-president heel goed benut, analyseerde campagneleider Raymond Knops. „In onzekere tijden zoeken mensen naar houvast. Je weet wat je aan Rutte hebt.” Zijn eigen lijsttrekker, Wopke Hoekstra, werd in de laatste week continu bevraagd op leiderschap. „Dan zit je in een defensief waar je je telkens moet zien uit te redden. Niet fijn.”

Zonder C

D66-campagneleider Sjoerd Sjoerdsma vroeg zich af of het een bewuste keuze van het CDA was om „een beetje rechts van de VVD te hangen.” Daarmee ontstond meer ruimte voor D66, die met de rooms-katholieke Kaag aan het roer ook nog eens een lijsttrekker had „die niet bang is om over haar geloof te vertellen.”

„Waardoor jullie het nieuwe CDA zijn geworden?” peilde debatleider Remco Meijer. „Democratisch zonder C”, verduidelijkte Sjoerdsma meteen.

Raymond Knops denkt dat het succes van D66 onmiskenbaar afhing van Kaags authentieke uitstraling. „Het is niet bekend dat katholieken vanwege hun geloof snel bij D66 uitkomen.”

Vooral de linkse partijen zeiden veel last te hebben gehad van de coronabeperkingen waardoor ze moeilijk de straat op konden. GroenLinks miste meetups. De partij moest plan op plan schrappen. „Ik heb het gevoel dat we onze krachten niet hebben kunnen laten zien”, zei campagneleider Wijnand Duyvendak.