Erasmusprijs voor ’moedige’ moslimdenkers
De liberale islamitische intellectuelen Sadik Jalal Al–Azm (Syrië), Fatema Mernissi (Marokko) en Abdulkarim Soroush (Iran) hebben donderdag de Erasmusprijs 2004 in ontvangst genomen. Voorzitter A. Rinnooy Kan van de stichting Praemium Erasmianum reikte hun in het Koninklijk Paleis op de Dam de onderscheiding uit namens de zieke prins Bernhard, in aanwezigheid van koningin Beatrix, prinses Màxima, prinses Margriet en prins Constantijn.
De drie prijswinnaars delen volgens Rinnooy Kan „een grote persoonlijke moed bij het hooghouden van de waarden van vrijheid van meningsuiting en vrijheid van denken". De moord op Theo van Gogh toont „de urgentie en de beangstigende actualiteit" van het thema van de Erasmusprijs van dit jaar, religie en moderniteit, aldus Rinnooy Kan. De prestigieuze prijs, waaraan 150.000 euro is verbonden, gaat voor het eerst naar islamitische denkers.
Rinnooy Kan prees Al–Azm, die wel de „Voltaire van de Arabische wereld" is genoemd, als een van de meest vooraanstaande Arabische denkers. Soroush heeft al eens de eretitel „Luther van de islam" gekregen, memoreerde hij. „De titel ’Erasmus van de islam’ zou beter zijn, omdat Erasmus in tegenstelling tot Luther nooit met de kerk heeft gebroken." De Iraniër gaat volgens Rinnooy Kan „zover mogelijk in het verzoenen van islam en democratie".
Soroush sprak een voorkeur uit voor een vergelijking met Erasmus, als hij zou mogen kiezen. „Ik wil geen nieuwe sekte of kerk stichten, dat leidt alleen maar tot meer strijd. Ik zie het als de belangrijkste taak van intellectuelen om mensen te leren toleranter te zijn." Verder wil hij „de spiritualiteit redden van de georganiseerde religie", zei hij. „De mensheid heeft een spirituele interpretatie van het universum nodig. Maar de georganiseerde religie is vaak de vijand van de spiritualiteit."
Mernissi, die veel heeft geschreven over de positie van islamitische vrouwen, is volgens Rinnooy Kan „een rolmodel voor Marokkaanse vrouwen". Ze stelde dat de wereldwijde communicatie via internet en satellietzenders moslims in staat stelt om de islam te herinterpreteren. „Dat was altijd het monopolie van de staat en de imam." Liberale denkers als Al–Azm en Soroush zijn „internetsterren" geworden, zei ze.
Erasmus, die de „ontoelaatbaarheid van intolerantie" benadrukte, zou volgens Rinnooy Kan ingenomen zijn met de drie prijswinnaars, gezien hun „inzet voor onderzoek en debat met een open geest in omstandigheden die bijzondere persoonlijke moed en filosofische vastberadenheid vragen".