De voormalige minister-president was enige tijd geleden al door voorzitter Barroso van de Europese Commissie in spe uitgenodigd om de analyse en conclusies te overhandigen aan zijn college. Dat heeft de zogenaamde Lissabon-strategie, het dossier waar het hier om draait en dat is gericht op vooral het stimuleren van groei en werkgelegenheid, verheven tot zijn voornaamste aandachtspunt. Maar als gevolg van de vertraging rond de installatie van de beoogde formatie, moest Kok het doen met de oude ploeg, onder aanvoering van Prodi. De discussie bleek er niet minder geanimeerd door. Ze nam in ieder geval veel meer tijd in beslag dan voorzien.

In maart 2000 besloten de regeringsleiders in de Portugese hoofdstad ernaar te streven de Unie om te vormen tot de meest concurrerende kenniseconomie in de wereld. Zij wilden op dit terrein de achterstand op de Verenigde Staten ongedaan maken en uiterlijk in 2010 mondiaal de koppositie veroveren; promoveren tot in economisch opzicht de nummer één onder de grootmachten. Een uitgebreid programma van maatregelen, op gebieden als scholing, innovatie en arbeidsmarkt, diende bij te dragen tot het verwezenlijken van die droom.

We zijn nagenoeg halverwege de periode. Een inhaalrace bleef tot nu toe uit. Integendeel, Europa raakte juist verder achterop. Van alle mooie plannen kwam vooralsnog weinig terecht. Daarom is het moment aangebroken voor een nieuw elan. De politieke leiders verstrekten in het voorbije voorjaar aan een werkgroep van dertien deskundigen, onder de regie van Wim Kok, de opdracht via een evaluatie en daaraan gekoppelde adviezen een aanzet hiertoe voor te bereiden.

In het gepubliceerde verslag wordt in allerlei toonaarden de noodzaak bezongen om zo snel mogelijk de daad bij het woord te voegen en de ooit voorgenomen hervormingen gewoon uit te voeren. Kok en zijn collega’s geven de Europese politici er flink van langs. Zij verwijten hen een slechte coördinatie, conflicterende prioriteiten en -als hoofdoorzaak van de teleurstellende gang van zaken- een gebrek aan vastberaden optreden. Daardoor dreigt ’Lissabon’ straks uit te pakken als „een synoniem voor gemiste doelstellingen en loze beloften.”

Is de ambitie om in 2010 voorop te lopen inmiddels onhaalbaar? „Twijfels daarover zijn gerechtvaardigd”, meent Kok. Toch mogen wat hem betreft de EU-landen de lat niet lager leggen. Het handhaven van de deadline acht hij belangrijk om de urgentie te onderstrepen. „Het loslaten ervan zou een verkeerd signaal zijn.” Bovendien, zo luidt de redenering, gaat het eigenlijk om een proces van permanente aanpassing dat niet op een bepaalde datum eindigt. Steeds weer zullen in de slag om economische voorspoed, sociale vooruitgang en ecologische duurzaamheid nieuwe uitdagingen opduiken.

We hebben het allemaal al eerder gehoord. Een kleine greep uit wat nodig is: meer geld voor research, bevordering van het ondernemersklimaat, bijvoorbeeld door het terugdringen van de administratieve rompslomp voor bedrijven, liberalisering van markten, mogelijkheden voor levenslang leren, vergroting van de arbeidsparticipatie van vrouwen in het bijzonder en van de bevolking in het algemeen.

Over dit laatste merkte Kok woensdag op: „Langer werken, misschien tot na het bereiken van de 65-jarige leeftijd, zal in alle lidstaten actueel worden. We moeten af van vervroegde pensionering.” FNV-voorman Lodewijk de Waal en zijn vrienden uit de vakbeweging in ons land horen het nu dus uit onverdachte hoek.

De rapportage bevat geen opzienbarende plannen en reikt geen verrassende oplossingen aan. Kern ervan is de aansporing om op basis van de eerdere afspraken snel aan de slag te gaan en daarbij vanuit de Europese Commissie druk op de ketel te zetten. Zo moet die instelling in de toekomst niet schromen om lidstaten die het goed doen te prijzen en tegelijk EU-partners die een onvoldoende scoren openlijk aan de schandpaal te nagelen.

In maart vallen er, aan de hand van door Barroso en zijn team te vervaardigen voorstellen, politieke beslissingen over wat we zouden kunnen aanduiden als een herstart van de Lissabon-agenda. Dat gebeurt tijdens de lentevergadering van de Europese Raad. Kok spreekt in dat verband van „een geloofwaardigheidsproef.” Vanavond legt hij ook aan de regeringsleiders van de 25 landen zijn bevindingen en opvattingen voor. Zij zijn op dit moment voor een tweedaagse top bijeen in Brussel.