Cultuur & boeken

De rol van de rechter uitgelegd en verdedigd

De titel van het boek is veelzeggend: ”De rechter grijpt de macht. En andere misvattingen over de democratische rechtsstaat”. Daarmee is de toon gezet: het boek bevat meer dan alleen een levendige beschrijving van hoe de rechtsstaat in de praktijk werkt.

Kees van der Staaij
3 February 2021 23:07
Het is goed dat rechters zich niet alleen uitspreken door middel van hun uitspraken of vonnissen, maar ook van zich laten horen in het maatschappelijk debat. beeld Hollandse Hoogte / ANP
Het is goed dat rechters zich niet alleen uitspreken door middel van hun uitspraken of vonnissen, maar ook van zich laten horen in het maatschappelijk debat. beeld Hollandse Hoogte / ANP

De auteurs, voormalig president van de Hoge Raad Geert Corstens en raadsheer Reindert Kuiper, willen in dit boek ook de rol van rechters uitleggen en verdedigen.

Vooropgesteld: die openheid is te waarderen. Het is goed dat rechters zich niet alleen uitspreken door middel van hun uitspraken of vonnissen, maar ook van zich laten horen in het maatschappelijk debat. En het is inderdaad nuttig om te lezen hoe de rechters keuzes moeten maken waar de wet niet helemaal duidelijk is of technologische of maatschappelijke ontwikkelingen voor nieuwe vragen stellen. Terecht wordt aangegeven dat in een rechtsstaat niemand het laatste woord heeft. Wetgever, regering en rechter hebben elk hun eigen rol. Dat wordt helder uitgelegd en met praktische voorbeelden toegelicht. Als introductie op hoe de rechtsstaat in Nederland in elkaar zit, heeft dit boek inmiddels zijn waarde bewezen. Het is de zevende, herziene druk van een boek dat eerder verscheen onder de titel ”De rechtsstaat moet je leren”.

Toch heb ik ook kritische noten. Hoewel braaf wordt beleden dat kritiek op de rechter natuurlijk mag, wordt de reactie van de auteurs op kritiek gauw venijnig en weinig inhoudelijk. In verheven termen wordt over rechters gesproken: „de rechter kent de samenleving als geen ander.” Daarentegen wordt over politici die vragen stellen over bijvoorbeeld de vergaande uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens eenvoudigweg gezegd dat „politici die zoveel mogelijk macht naar zichzelf toe willen trekken het minst enthousiast zijn over de bescherming die het Europese recht aan burgers biedt.” Dat is een voorbeeld van makkelijk wegzetten, wat je eerder verwacht als sneer van een links politicus in de Kamer.

Gevoelige onderwerpen

Te gemakkelijk worden ook rechterlijke uitspraken in gevoelige zaken zoals de participatie van vrouwen in de SGP of die over de Urgenda-eisen voorgesteld als simpelweg de logische doorwerking van internationaal recht. In werkelijkheid zit er wel degelijk een rechtspolitieke keuze in, en zouden ook meer terughoudende uitspraken zeer goed te verdedigen zijn geweest. Ook inzake gevoelige onderwerpen als euthanasie kijkt de rechter steeds naar de ontwikkeling van de meningsvorming in de samenleving, deint de rechter daarop mee. Het is te makkelijk om te zeggen dat de rechter daarmee gedwongen is om knopen door te hakken waar de politiek liever haar handen niet aan brandde. Je kunt met evenveel recht ook zeggen dat op zo’n vitaal onderwerp de rechter meer terughoudendheid past, juist met het oog op bescherming van kwetsbaar leven.

Over gevoelige zaken gesproken: de auteurs halen de zaak-Van Dijke aan, de toenmalige RPF-politicus die vanuit zijn geloofsovertuiging uitspraken deed over praktiserende homoseksuelen waar velen aanstoot aan namen. In 2001 werd Van Dijke tot in hoogste instantie vrijgesproken van belediging. De auteurs noemen dat een „moeilijke afweging.” Je kunt op je klompen aanvoelen dat het maar zeer de vraag is of vandaag de dag een vergelijkbare keus zou worden gemaakt. Een belangrijke en spannende opgave voor de rechter blijft echter om tegen de stroom van de publieke opinie te durven op roeien als vrijheidsrechten voor de burger op het spel staan.

Het boek eindigt met de vaststelling dat de rechtsstaat nooit af is en er geen reden tot zelfgenoegzaamheid is. Terecht. We kunnen wel makkelijk met stenen gooien naar landen waar het naar Nederlandse maatstaven allemaal niet zo goed geregeld is. Het gedoe rond de kinderopvangtoeslagen laat echter zien dat ook Nederland het nodige huiswerk te doen heeft om de rechtsstaat metterdaad waar te maken.

Boekgegevens

De rechter grijpt de macht, Geert Corstens en Reindert Kuiper; uitg. Prometheus; 240 blz.; € 19,99

RD.nl in uw mailbox?

Ontvang onze wekelijkse nieuwsbrief om op de hoogte te blijven.

Hebt u een taalfout gezien? Mail naar redactie@rd.nl

Home

Krant

Media

Puzzels

Meer