„Begrijpt u ook wat u leest?” Met die vraag opent Filippus het gesprek met de minister van Financiën uit Ethiopië, die in de boekrol van Jesaja leest (Handelingen 8:30). De Schriften begrijpen is niet vanzelfsprekend. Velen vinden het moeilijk om de Bijbel te (gaan) lezen, de boodschap te begrijpen en die toe te passen. Bij Filippus en de minister zijn drie onderdelen in het leesproces aan de gang. De minister leest de boekrol, probeert die te interpreteren, en vraagt zich ook af hoe hij die moet toepassen.

Ik richt me nu vooral op het tweede en derde proces: interpreteren en toepassen. Wat is de boodschap in de Bijbeltijd? En wat zegt de tekst over mijn eigen leven? Want we merken vandaag dat vele mensen één en dezelfde Bijbeltekst lezen, die interpreteren, maar dan toch komen tot verschillende toepassingen. Hoewel de Bijbel volkomen betrouwbaar en gezaghebbend is, zijn we er daarmee dus niet uit. Want de Bijbel is geen simpel boek om te begrijpen en al helemaal niet om toe te passen.

Worsteling

De Bijbellezer die de waarheid in de Bijbel wil beluisteren en toepassen, verkeert in een crisis. Hoe we de ware betekenis en juiste toepassing van een Bijbeltekst op het spoor komen, is een worsteling. Ik loop een aantal postmoderne trends langs die ons interpreteren en toepassen beïnvloeden.

De eerste is allergie voor macht. De postmoderne mens wil genieten van een vrijheid in gelijkheid. Deze hekel aan onderdrukkende macht hangt samen met een verwerpen van absolute claims, grote verhalen, normen en waarden die voor alle tijden en plaatsen geldig zouden zijn. Iets dat met gezag vanuit kerkelijke posities, traditie of geschiedenis wordt aangereikt, wordt met achterdocht bekeken.

Hiermee verbonden is de tweede trend: dat de ene cultuur niet boven de andere mag staan. Volgens dit cultuurrelativisme kunnen culturen niet met elkaar vergeleken worden. Normen en waarden zijn betrekkelijk. Met het oog op de Bijbel betekent dit dat er vandaag veel nadruk wordt gelegd op het verschil tussen de toenmalige cultuur van de tekst en de hedendaagse cultuur. Dit maakt het toepassen van een Bijbeltekst in het hier en nu moeilijker.

Als derde is er in de postmoderniteit een gerichtheid op ervaring en gevoel. We willen een Bijbelgedeelte niet alleen snappen, maar ook erdoor geraakt worden. Dan voelen we dat iets ”waarheid” is. Het resultaat ervan is dat er soms verschillende, onverzoenbare betekenissen naast elkaar kunnen komen te staan op een Bijbelkring. Ieder ervaart wat anders.

Een vierde tendens is dat we zijn gaan zien dat de wereld waanzinnig complex is. Iedereen deelt zichzelf op in verschillende rollen, bijvoorbeeld: vader, zoon, vriend, buurman, arbeider en ouderling. Daardoor krijgt de mens te maken met een veelheid aan prikkels en informatie. Deze rusteloosheid zorgt voor minder concentratie, verstilling en gebed. Terwijl deze drie zo belangrijk zijn voor het juist interpreteren en toepassen van de Bijbeltekst.

Framework

Onder andere deze vier postmoderne trends bemoeilijken het vinden van waarheid in de Bijbel. Tegelijk reikt postmoderniteit ons ook iets hoopvols, iets positiefs aan, waarbij de Bijbellezer kan aanknopen om een weg uit de crisis te vinden.

Want door de achterdocht en het wantrouwen van de postmoderniteit hebben we meer zicht gekregen op de rol van ons ”voorverstaan”. Dit is het gehele framework van wie we zijn en hoe we dingen begrijpen. Daarbij word je onder andere bepaald door eigen allergieën, verborgen bedoelingen, culturele achtergronden en moderne technologieën. Vandaag beseffen wij heel zelfbewust dat niemand blanco op de Bijbeltekst afstapt. Wie bijvoorbeeld sterk met dieren begaan is, valt meer dan anderen de zorg van God voor dieren in de Bijbel op.

Natuurlijk hoeft ons voorverstaan niet bij voorbaat verkeerd te zijn. Soms stappen we met een goede aanname of (eerlijke) houding op een tekst af, maar soms met een verkeerde. Dit noodzaakt ons tot zelfkritiek en zelfbeproeving voor Gods aangezicht. Dat we nu meer zicht op ons voorverstaan hebben, helpt ons om eerlijk te onderscheiden tussen wat Bijbelse waarheid is en wat onze eigen ”gewenste” waarheid is.

Correctie

De brandende vraag is dan nu wel: hoe wordt ons verkeerde voorverstaan gecorrigeerd?

Het is nodig dat we een nederig, luisterend leven dicht bij de gehele Bijbel hebben. Daarbij hebben we de liefdevolle omgang met God door Jezus Christus nodig. Jezus Christus is het Fundament waarop we zullen bouwen (1 Korinthe 3:11). Door die geloofshouding neemt de Heilige Geest ons voorverstaan ter hand en mogen we Hem smeken dit te corrigeren of te zegenen. Vanuit zichzelf is de mens namelijk niet in staat het Geest-elijke Woord te ontvangen (1 Korinthe 2:14). Het is alleen de Geest Die bij ons de traagheid in ons voorverstaan wegneemt en ons verstand opent en vernieuwt om de Schriften te begrijpen (Lukas 24:25-26, 44-45).

Verdiept inzicht in de Bijbel stimuleert een verdiept en verbeterd voorverstaan. We worden dan ook geroepen te groeien in de kennis van onze Heere en Zaligmaker Jezus Christus (2 Petrus 3:18).

Tegelijk zorgt een beroep op de Geest er niet altijd (direct) voor om van een verkeerd, diepgeworteld voorverstaan af te komen. Gezien de kwalijke afbuiging, ook in de Geestvervulde mens, moeten we wel voorzichtig blijven in de interpretatie en toepassing en moeten we in het gebed dan ook blijvend om de verlichting met de Geest vragen.

Leestechnieken

De Heilige Geest laat je tegelijkertijd niet de Bijbelteksten onmiddellijk op het gebed en in de aanvechting voor Gods aangezicht begrijpen. Daarvoor heeft Hij ons middelen, methoden, leestechnieken gegeven. Bijvoorbeeld tekst met tekst vergelijken. Waar de ene tekst je soms spaak laat lopen, kan de Heilige Geest door een andere tekst verrassend licht laten schijnen over die ene tekst.

De Geest heeft ook anderen (broeders en zusters) binnen de (wereld)kerk gegeven. Samen met alle (gestorven) heiligen luisteren we naar de Bijbel (Efeze 3:18). Dat een ander iets zinnigs kan inbrengen waarmee jij je voordeel kunt doen, mag zorgen voor openheid en zelfrelativering.

Het is van belang dat de Geestvervulde Bijbellezer zoekt naar een betekenis en toepassing van de Bijbeltekst die het dichtst ligt bij de bedoeling van de auteur en de betekenis van de tekst in haar eigen verband of in het verband van de hele Schrift. Daarbij geldt het principe: de bedoelde boodschap van God in de toenmalige leefwereld is normerend voor de toepassing vandaag. Dit is een spannende stelling. Want was Gods boodschap toen niet door de context bepaald? Dat is soms erg lastig om te zeggen. Maar je kunt er niet zomaar van uitgaan dat een boodschap contextgebonden is. Bepaalde boodschappen van God gaan ook boven culturen uit. Per tekst(genre) moet dit onderzocht worden.

Verfrissing

Qua houding zal de Bijbellezer bereid zijn de normatieve betekenis die zich aandient vanuit een Bijbeltekst gehoorzaam te volgen. Ook als die boodschap schuurt, stoort, verbijstert of hem in verlegenheid brengt. Maar vaker nog zal de lezer merken dat het zich toe-eigenen van de inhoud van Bijbelteksten juist verrijking, verfrissing en vernieuwing aan zijn leven geeft.

Als we zó bezig zijn, zullen we ontdekken dat ons Bijbellezen leidt tot persoonlijke ervaringen van waarheid in de Bijbel. Dat geeft veel verwondering. Dat laat uitlopen op de steeds warmere aanbidding van de heerlijke drie-enige God. Zo kunnen we zeggen: God zij dank, dat Híj de Bijbellezer uit de crisis verlost!

De auteur is predikant van de hervormde gemeente te Groot-Ammers. Dit artikel is een samenvatting van een essay in de brochure ”De Bijbel als zekerheid in een crisis”, die deze week verscheen bij de Waarheidsvriend ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Herziene Statenvertaling. Deze brochure is aan te vragen via secretaris@herzienestatenvertaling.nl.