Mei 2020. Beelden van tientallen baby’s in een hotelkamer in de Oekraïense hoofdstad Kiev gaan de wereld over. De wensouders van de pasgeboren kinderen zijn niet in beeld. Zij kunnen vanwege de uitbraak van het coronavirus hun baby niet ophalen; de grenzen van het land zitten dicht. De foto’s van de in doeken gewikkelde baby’s in doorzichtige bedjes op wielen blijken later deels in scène te zijn gezet door BioTexCom, de grootste organisatie voor commerciële draagmoederbaby’s in Oekraïne. Ze hopen op die manier ervoor te zorgen dat de overheid de gestrande kinderen en hun wanhopige ouders te hulp wil schieten.

Dat werkte, zegt BioTexCom-medewerkster Svitlana, hoofd van de Engelstalige afdeling van de organisatie. Alle problemen die tijdens de eerste golf van de corona-uitbraak ontstonden, zijn allang opgelost, vertelt zij. „Dankzij onze overheid.” Ook zijn er volgens haar nu geen nieuwe problemen met wensouders die hun kind komen ophalen.

Toch komt er alsnog heel wat bij kijken voordat ouders een draagmoederbaby in hun armen kunnen sluiten en mee naar huis kunnen nemen. Als weinig anderen weten de Amerikaanse juristen Margaret Swain uit Baltimore, Maryland en Nidhi Desai uit Chicago, Illinois, welke problemen er nu spelen voor wensouders, pasgeboren baby’s en draagmoeders. Zij zijn onder andere actief binnen de American Academy of Adoption Attorneys, een organisatie van advocaten die zich bezighoudt met adoptie- en voortplantingszaken.

Toegestaan

Swain en Desai werken onder meer voor internationale wensouders die naar de Verenigde Staten reizen om een draagmoederbaby te krijgen. De VS zijn een van de weinige landen waar commercieel draagmoederschap is toegestaan, ook voor buitenlandse koppels. Dit verschilt echter per staat. Maryland, California, Illinois, en Washington DC zijn voorbeelden van staten waar het wel mag. Commercieel draagmoederschap is naast in meerdere Amerikaanse staten ook legaal in Rusland, Oekraïne en Georgië.

De twee Amerikaanse advocaten wijzen op allerlei problemen die zij tijdens de coronapandemie voor hun kiezen krijgen. Er zijn opeens overal struikelblokken voor wensouders: mensen die het niet voor elkaar krijgen om op tijd het land binnen te komen en daardoor de geboorte van het kind missen. Of mensen die juist wel op tijd naar de VS reizen, maar vervolgens niet in staat zijn om het land weer te verlaten en dus vastzitten, vertelt Desai.

Swain noemt ook de problemen rondom het verkrijgen van een paspoort voor de baby. Voor de uitbraak van Covid-19 was het relatief makkelijk om voor een pasgeboren kind een Amerikaans paspoort te krijgen bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, zegt de advocate. Maar vanwege de coronapandemie heeft het ministerie het aantal paspoorten dat het uitgeeft beperkt. Daardoor is het voor sommige baby’s formeel niet mogelijk om het land te verlaten, hoewel er verder niets meer in de weg staat om met de ouders mee naar huis te reizen.

Gelukkig schieten de consulaten van de thuislanden van de wensouders weleens te hulp, vertelt Swain. Die verstrekken dan reisdocumenten voor de kinderen, zodat die alsnog zonder Amerikaans paspoort het land kunnen verlaten. Maar niet alle problemen hebben te maken met reizen en de nationale grenzen. Zo wijst Desai op een kwestie waar alle wensouders mee te maken krijgen: de maatregelen in de ziekenhuizen. Daardoor zijn aanstaande ouders niet altijd in staat om bij de draagmoeder in het ziekenhuis aanwezig te zijn, bijvoorbeeld tijdens de geboorte van het kind.

Zowel Swain als Desai maakte de afgelopen tijd een zaak mee die ze niet snel meer zal vergeten. Swain vertelt over een koppel uit Spanje dat er alles aan deed om op tijd bij de geboorte van hun tweeling aanwezig te kunnen zijn. De draagmoeder had aangegeven dat ze de baby’s niet mee naar huis kon nemen als het stel niet op tijd in de VS zou arriveren. „De organisatie die de draagmoeder had geregeld, deed veel verwoede pogingen om het koppel hier op tijd te krijgen. Niet alleen zodat ze bij de geboorte van de tweeling konden zijn, maar ook om de voogdij over de kinderen op te kunnen eisen wanneer ze uit het ziekenhuis zouden worden ontslagen.”

Onduidelijk

Het bleef echter lang onduidelijk of de ouders op tijd in de VS zouden landen. Swain had ondertussen aan een van de betrokken rechters gevraagd of zij potentieel de voorlopige voogdij zou kunnen krijgen, zodat zij de kinderen tijdelijk mee naar haar huis zou kunnen nemen zolang de ouders nog niet in het land waren. Er was geen alternatief, het was een hectische situatie, vertelt Swain. Uiteindelijk bleek dat toch niet nodig en arriveerde het Spaanse koppel een week voordat de dochtertjes ter wereld kwamen.

Desai herinnert zich nog levendig de situatie van een cliënt uit China. Hij kon vanuit China niet naar de VS reizen, dus probeerde hij via een ander Aziatisch land toegang tot de VS te krijgen. Eigenlijk had de cliënt al maanden voordat de baby zou worden geboren in het land willen zijn, maar dat plan viel in duigen vanwege de uitbraak van Covid-19. Uiteindelijk lukte het hem niet om op tijd het land binnen te komen en moest er iemand worden gezocht die ondertussen voor zijn baby kon zorgen. Een vriend van de cliënt, die in Californië woont, was bereid om helemaal naar Chicago te rijden om het kind op te halen. De baby is totdat de vader arriveerde door die vriend verzorgd. „Het is echt merkwaardig hoeveel mensen zich inzetten voor de bescherming van dit kindje en om de wensouder te helpen”, zegt Desai.

Maar wat merken de baby’s van deze situaties en heeft dat gevolgen voor het kind? „Ja, natuurlijk”, meent René Hoksbergen, emeritus hoogleraar adoptie. „Een kind went al voor de geboorte aan de moeder, aan haar stem en omgevingsgeluiden. Bij de overdracht aan de wensmoeder verandert dat plotseling. De gevolgen hiervan kennen we niet. Als het kind langer bij de draagmoeder blijft, is de scheiding nog traumatischer.”

De emeritus hoogleraar is bepaald geen voorstander van het draagmoederschap. Hij onderbouwt zijn mening met een lijst aan argumenten. Als eerste noemt hij het gebrek aan onderzoek. Wat is het effect op een kindje dat negen maanden in de buik van de draagmoeder zit en daarna van haar wordt gescheiden? De gevolgen zijn grotendeels onbekend, omdat daar geen onderzoek naar wordt gedaan, zegt Hoksbergen.

Wat volgens de adoptie-expert wel uit onderzoek is gebleken, is dat wanneer een kind meteen na geboorte van de moeder wordt gescheiden, dat nadelige gevolgen voor het kind kan hebben. „In de literatuur wordt zelfs over scheidingstrauma’s gesproken. Of het kind genetisch bij de draagmoeder hoort of niet, doet er in eerste instantie niet toe. Later natuurlijk wel.”

Onwenselijk

Ook vindt Hoksbergen het onwenselijk dat de wensouders op de eerste plaats staan in het proces, niet de baby. „Vraagt men zich eigenlijk wel af wat het verlangen van het kind is? Wil een kind bij een draagmoeder worden geboren?” De emeritus hoogleraar beseft heel goed dat die vraag nog niet kan worden beantwoord, maar vindt dat die alsnog mag worden gesteld.

Lies Punselie, hoogleraar familierecht aan Universiteit Leiden, ziet eveneens de noodzaak om moeilijke vragen te stellen voordat mensen beginnen aan het proces van draagmoederschap. Zij is van mening dat mensen vooraf met elkaar aan tafel moeten gaan zitten en alle scenario’s met elkaar moeten doornemen.

Zelf ziet Punselie geen problemen wanneer mensen na goed overleg uiteindelijk voor het draagmoederschap kiezen. „Je hebt mensen die zeggen: Hier moet je absoluut niet aan beginnen. Maar er zijn ook mensen die zeggen: Joh, dit moet je gewoon goed regelen. Je gaat niet voorkomen dat mensen een oerdrang voelen voor een kind. Zo sta ik er ook in.”

Met goed regelen bedoelt de hoogleraar niet alleen het gesprek aangaan met alle betrokkenen, maar ook juridisch de zaken in Nederland op orde krijgen. In Nederland ligt op dit moment een nieuw wetsvoorstel hierover bij de Raad van State. Meestal krijgen de wensouders ondanks de juridische rompslomp de baby wel direct mee naar huis, vertelt Punselie. Dat is dan ook niet het probleem. Wat volgens haar wel beter kan, is het langdurige proces voordat alles juridisch rond is. „Dat brengt een mate van onzekerheid met zich mee.”

Welke gevolgen de coronapandemie en de beelden van baby’s zonder ouders heeft op de wereldwijde ontwikkeling van nieuwe wetgeving rond draagmoederschap, kan Punselie niet zeggen. Wel wijst ze op wat er gebeurde in India. Dat land verbood in 2015 commercieel draagmoederschap voor buitenlandse koppels, nadat onder andere zaken van uitbuiting van draagmoeders aan het licht kwamen.

De Amerikaanse advocaten Swain en Desai ervaren ondertussen geen gevolgen van de pandemie op het aantal zaken dat ze behandelen. Desai vertelt dat er in de zomer van 2020 wel iets minder zaken waren, maar dat dit nu niet meer het geval is. Is het verrassend om te zien dat de vraag naar draagmoederschap weer is genormaliseerd? Ja, zegt de advocate. „Het verbaast mij dat mensen op dit moment weer verder gaan met het proces, terwijl we aan de cijfers kunnen zien dat het aantal besmettingen steeds meer aan het toenemen is. Maar ik denk dat mensen ermee beginnen te leren leven. Wat dat dan ook mag betekenen.”