De revolutie van de leugen. Zo kun je de bestorming van het Capitool in Washington DC wel noemen. Het was verbijsterend om een meute neonazi’s, complotmilities, geradicaliseerde Trumpchristenen en een nepsjamaan door het centrum van de Amerikaanse democratie te zien razen. Maar nog schrikwekkender was om te horen hoe zij en vele anderen oprecht woedend waren om het onrecht dat hun was aangedaan, namelijk dat de verkiezingen hun waren ontstolen. Hier stonden mensen die met heel hun hart geloofden in een leugen.

Donald Trump heeft met hulp van politici, media en kerkelijke leiders het voor elkaar gekregen om miljoenen ‘kinderen’ te baren die, ondanks tientallen verloren rechtszaken en geen enkel bewijs, zijn propaganda en complotverhalen geloven. En dit gebeuren staat niet op zichzelf. Allerlei maatschappelijke ontwikkelingen spelen hierin een rol, waarvan sommige typerend voor de VS zijn en andere in een groot deel van de wereld spelen.

Waarheidsliefde

Als de revolutie van de leugen het wint, zullen vrijheid, gerechtigheid en menselijkheid het zwaar krijgen, zoals ze dat hebben onder dictatoriale regimes, waar macht altijd de waarheid overvleugelt. Dag Hammarskjöld, de diepgelovige secretaris-generaal van de VN in de jaren 60, gaf wat mij betreft een profetische waarschuwing: „Een woord gebruiken met de grootste voorzichtigheid en met een onwrikbare waarheidsliefde, is voor de maatschappij en het mensdom een noodzakelijke voorwaarde voor verdere groei. Misbruik van het woord betekent verachting voor de mens. Het ondermijnt de bruggen en vergiftigt de bronnen.”

Het is daarom niet alleen Trump en zijn bondgenoten aan te rekenen, maar alle leiders en politici die met een gebrek aan waarheidsliefde en zonder voorzichtigheid het woord gebruiken.

De devaluatie en relativering van de waarheid is niet onschuldig, voorzag Hammarskjöld: de bruggen van de samenleving storten in en de bronnen waar mensen vertrouwen, hoop en een levensrichting uit putten, worden vergiftigd.

Last en plicht

Als christen ben je ook nog extra gewaarschuwd. Jezus noemde de duivel „de vader van de leugen” (Johannes 8:44). De leugen is dus duivels, dat wil zeggen: door en door slecht, gericht op de vernietiging van wat goed is en van God komt. En ook duivels in de zin van doortrapt en sluw. Dat maakt het dus moeilijk om leugens te ontmaskeren.

”Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel”, leerde ik vroeger om mij het liegen te ontmoedigen. Maar als de leugen eenmaal is gezaaid en in het hoofd en het hart van velen wortel schiet, staat de waarheid vrijwel machteloos. Er zit dus niets anders op dan, zoals ik senator Mitt Romney hoorde zeggen toen de revolutionairen het Capitool uit waren gezet, de waarheid te blijven vertellen. Dat is „de last en de plicht van leiderschap”, zei hij.

Onze tijden vragen om leiders die boven hun eigen belangen en overtuigingen uit de plicht en de last van de waarheid op zich willen nemen. Het zal een strijd zijn, maar de effecten van waarheid en leugen worden altijd zichtbaar. „Een goede boom kan geen slechte vruchten dragen, evenmin als een slechte boom goede vruchten dragen kan… Zo kunnen jullie hen dus aan hun vruchten herkennen”, zei Jezus, toen Hij het had over wolven in schaapskleren. En dat zijn leugens altijd.

De auteur is predikant van de Noorderkerk in Amsterdam.