„Amerikanen hebben de vrijheid hoog in het vaandel staan. Vrijheid en recht voor iedereen, roepen wij om het hardst. Maar een van de moeilijkste uitdagingen voor de mensheid is de afbakening van die vrijheid. In Amerika menen wij de oplossing gevonden te hebben in het uitgangspunt dat vrijheid voorwaardelijk is: een vrijheid-in-gebondenheid. Wie daarvoor kiest, spreekt tegelijkertijd de overtuiging uit dat ongebonden vrijheid zichzelf centraal stelt. Die vrijheid verwordt tot een vrijbrief voor willekeur en bruut machtsvertoon. Wie dan de meeste macht heeft, kan een ander zijn vrijheid ontnemen. Maar voor vrijheid-in-gebondenheid is een bepaalde ordening nodig: overleg, afspraken, een grondwet. Zoals de grondwet van de VS. Deze is trouwens de langst bestaande geschreven grondwet. Echt een bijzonder document.

Tragedie

Het ging woensdag allemaal een rol spelen bij een proces waarvan je mocht aannemen dat het conform de grondwet zou verlopen: een gezamenlijke zitting van het Congres voor het bekrachtigen van de verkiezingsuitslag. De politieke commotie die tot de gebeurtenissen van donderdag leidde, had alles te maken met kritiek op de uitslag die de kiesraad had vastgesteld. Maar wat er plaatsvond was niet alleen de legale politieke confrontatie. Nee, het werd een tragedie die in de geschiedenis van ons Capitool haars gelijke niet kent. Het Capitool is wel eerder door het oog van een naald gegaan. Bij de bestorming in de oorlog van 1812 brandde het Witte Huis af en werd er ook brandgesticht in het Capitool. Maar wat we woensdag zagen gebeuren, was dat ons zelfgekozen Amerikaanse systeem, de keus voor vrijheid-in-gebondenheid, in de fik ging.

Macht corrumpeert

Het goede nieuws is dat woensdagavond onze grondwettelijke orde opnieuw haar veerkracht toonde. Maar dat doet niets af aan de tragedie, aan de afschuw die Washington te verwerken had gekregen. De Amerikaanse keus voor vrijheid-in-gebondenheid houdt in dat de vrijheid wordt geleid door principes en staatsbestel. Ze wordt afgebakend door onze grondwettelijke orde. En vraagt dus ook eerbiediging van die orde. Dan zijn we gelijk aangekomen op het punt waarop we moeten beseffen: het enige alternatief voor een grondwettelijk geleide samenleving is iedere vorm van vrijheid die uiteindelijk haar eigen norm is. Christenen hoeven hun Bijbel maar op te slaan voor alle mogelijke bewijs dat ongebonden vrijheid verwordt tot wetteloosheid, en dat wetteloosheid uitmondt in chaos. En dat de chaos bijna altijd de vorm aanneemt van een bepaald type dictatuur of autocratie. Geen enkele vorm van ongebonden vrijheid overleeft, en het was de Amerikaanse keus voor vrijheid-in-gebondenheid die woensdag een ware vuurproef onderging. En de man die de lont in het kruitvat wierp, was niemand anders dan de president.

Op ons christenen rust de plicht serieus te zoeken naar Bijbelse antwoorden op wat er om ons heen gebeurt. Te beseffen wat er werkelijk op het spel staat. Allereerst moeten wij het gevaar van dictatuur of autocratie zien. En van persoonsverheerlijking. Straks meer daarover. Maar het is nu niet minder nodig om te beseffen dat Amerika’s keus voor een grondwettelijk afgebakend beleid, uitmondend in spreiding van macht en bevoegdheden, van het begin af aan rekening heeft gehouden met iemand die geen afstand kan doen van eigen macht, of zal proberen de grondwettelijke orde om te keren. Macht corrumpeert. Die oude bewering onderstreept slechts de christelijke, Bijbelse leer van de erfzonde en totale verdorvenheid.

Grens overschreden

Zonde gaat altijd van kwaad tot erger. Woensdag werd de keus van ons Amerikanen voor een vrijheid-in-gebondenheid inderdaad op de proef gesteld. Door tonelen die wij nooit hadden gedacht te zullen zien in de nationale hoofdstad. Het Capitool werd bestormd door Amerikaanse burgers. Ze spraken zich in woord en beeld uit voor een persóón. Dat is wezenlijker dan wat de meeste media opgemerkt hebben. Het grootste gevaar dat ons politieke systeem bedreigt, is persoonsverheerlijking. Niet de politieke confrontatie, maar persoonsverheerlijking. En een kenmerk van persoonsverheerlijking is dat het niet zozeer draait om principes en beleid, maar om een persoon. Die wordt dan voorwerp van een cultus.

Donderdag werd duidelijk dat president Trump mensen had aangezet om naar Washington DC te komen voor een demonstratie die werd aangekondigd als een mars voor het behoud van Amerika, een Save America March. Die was nodig, zo kregen we te horen, om steun te betuigen aan de bewering van Trump dat hij het was die de verkiezingen gewonnen had.

In zijn toespraak voor de demonstranten in Washington eerder op deze woensdag betoogde de president bij hoog en bij laag dat hij nooit zou toegeven. Maar als je wilt meedraaien in een bestel van vrijheid-in-gebondenheid, als je je kandidaat stelt in een bepaald verkiezingssysteem, dan moet je ook onder ogen zien dat je die verkiezingen kunt verliezen. Maar als je als presidentskandidaat beweert dat dit onmogelijk is, dan ben je in feite geen kandidaat meer. Dan eis je alleen de macht voor jezelf op. Wie een gooi naar het ambt doet, onderwerpt zich ook aan onze grondwettelijke orde en de regels van het kiessysteem. Donald Trump heeft gezegd dat hij deze regels niet accepteerde (…) Wat we echt heel goed moeten beseffen is dit: Donald Trump heeft niet alleen ontkend dat hij de verkiezingen verloren heeft, maar ook gezegd dat hij de verkiezingen niet kón verliezen. (…)

Natuurlijk geloven wij Amerikanen in ons grondwettelijke recht om gehoord te worden als wij denken dat ons onrecht is aangedaan. Maar wij geloven niet in het recht van burgers om het Congres te bestormen en het grondwettelijke proces stil te leggen. Dan overschrijden we echt een grens. Echt niemand van ons had toch kunnen voorzien wat er woensdag in Washington gebeurde. Laten we maar blij zijn met de veerkracht van onze grondwettelijke orde: om acht uur (Washingtontijd) had het Congres zijn werkzaamheden hervat.

Al deze constateringen krijgen des te meer reliëf tegen de achtergrond van de pogingen van de Amerikaanse president om het hele nationale verkiezingsproces onwettig te verklaren. En het was al helemaal onbegrijpelijk dat er Congresleden waren, Republikeinse Congresleden en Republikeinse senatoren, die bereid waren om –althans tot op zekere hoogte– de president te steunen in die pogingen. Ook al zou daarmee hun eigen verkiezing en die van bepaalde collega’s ter discussie komen te staan, dat is nog het meest bizarre. Als deze verkiezingen niet volgens de regels verlopen waren, als het allemaal doorgestoken kaart was, zoals zo gevaarlijk vaak werd beweerd – hoe zouden we dan zeker kunnen weten dat deze politici zelf op een eerlijke, wettige manier waren gekozen? (…)

Geestdrift en emotie

Maar ik zou nog terugkomen op het gevaar van persoonsverheerlijking, want dat wás het. Nogmaals, laten wij christenen dit toch goed beseffen. Wij zijn mens en wij zijn een persoonlijkheid. Sommige persoonlijkheden hebben zo veel macht, en in bepaalde gevallen ook zo veel politieke macht, dat ze zelfs het politieke proces stil kunnen leggen, althans, voor een tijd. Wat is het verschil tussen persoonsverheerlijking en een politiek program? Het verschil is helder: persoonsverheerlijking is gebaseerd op iemands persoonlijke identiteit, op een individu dat het middelpunt vormt van die persoonsverheerlijking. Heel de politieke strijd draait dan om het overleven van dat individu, niet om de handhaving van een politiek program.

Politieke partijen zijn er niet om aan persoonsverheerlijking te doen, maar om hun uitgangspunten en argumenten in een blijvend proces tot meerdere erkenning te brengen. Voor ons Amerikaanse systeem van vrijheid-in-gebondenheid is persoonsverheerlijking een wezenlijke bedreiging. Woensdag zagen we het resultaat. Een van de dingen waarvan ik hoop dat we ze alsjeblieft niet vergeten, is dat zo veel demonstranten nadrukkelijk zeiden dat ze daar waren uit naam van Donald Trump. Wat stond er op die vlaggen? De naam Trump. Ze waren niet gekomen voor de handhaving van bepaalde politieke principes of van een systeem. Nee, er moest een persóón in functie en aan de macht blijven. De geschiedenis van de mensheid heeft ons, ook recent nog, wel duidelijk gemaakt dat persoonsverheerlijking bij rechts en bij links voorkomt. Maar links of rechts, het heeft altijd desastreuze gevolgen. Altijd weer gaat het om dezelfde definitie: waar komt een bepaalde beweging uit voort? Wat wil ze bereiken? Draait alles om een náám? Dan hebben we een groot probleem.

Dat zet ook een streep onder het gevaar van demagogie, in welk kiessysteem zich die ook voordoet. Demagogie speelt zodra emoties en niet argumenten iemand te paard helpen; geestdrift, en niet politieke principes. Het is eenvoudig: als iemand vóór alle dingen staat voor principes en een bepaald beleid, dan is er geen sprake van demagogie. Maar draait alles vooral om persoonlijkheid, geestdrift en emotie, dan dreigt er wezenlijk gevaar. (…)

Wat nu in Washington gebeurd is, wat we hoorden uit de mond van de Amerikaanse president, niet alleen woensdag, maar ook de afgelopen tijd, is een poging tot omverwerping van precies die grondwettelijke orde die hij door zijn ambtseed beloofd had te zullen verdedigen. De media zullen deze dagen wel van alles over ons uitgieten, en ook mensen uit de regering-Trump zullen van zich laten horen. Veiligheidsriemen vast! Het konden weleens enerverende dagen worden.