Vanaf 8 januari is het zover. De eerste Nederlanders –zorg­medewerkers in de ouderen- en de gehandicaptenzorg– kunnen dan een prik tegen corona halen. Zij krijgen het zogenaamde mRNA-vaccin van de farmaceuten Pfizer en BioNTech. Het Europees Geneesmiddelenbureau heeft vorige week groen licht gegeven voor het vaccin, wat betekent dat dit het vaccin voldoende veilig en effectief acht.

Het vaccin van Pfizer is voor 95 procent effectief. Geldt dat ook voor ouderen en mensen met een zwakke weerstand?

Van Egmond: „In het onderzoek naar het vaccin zijn verschillende leeftijdscategorieën meegenomen. Weliswaar zijn de meeste deelnemers jonger dan 55, maar er zijn ook 860 personen van 75 jaar en ouder. In alle leeftijdscategorieën lijkt het vaccin te werken. Onder de proefpersonen zijn er ook behoorlijk veel met onderliggende problemen, zoals obesitas, hart- en vaatziekten en chronische longziekten. Ook onder hen zien we geen enkel verschil in bescherming.

Nog niet meegenomen zijn mensen met een immuundeficiëntie of een auto-immuunziekte, zoals reumatoïde artritis en multiple sclerose. Daarover komen we binnenkort vast meer te weten. De studies lopen namelijk gewoon door.

Het Europees Geneesmiddelenbureau heeft een voorlopige goedkeuring voor het vaccin van Pfizer gegeven. Voor een definitieve toestemming moet eerst meer over deze laatste groep bekend zijn.”

Kun je na vaccinatie het virus alsnog op een ander overdragen?

„Dat is nog niet bekend. Zolang we dat niet weten, moeten ook ingeënte personen zich aan de anderhalvemeterregel houden.

Het is aannemelijk dat je, eenmaal ingeënt, bij een besmetting minder virusdeeltjes ontwikkelt dan iemand die geen prik heeft gehad. Maar het is niet uit te sluiten dat je dan toch nog een paar dagen besmettelijk bent.

Als straks in verpleeghuizen zowel bewoners als zorgpersoneel zijn ingeënt, wordt de kans op overdracht van het virus heel klein. Hopelijk weten we tegen die tijd ook of het vaccin besmettingen voorkomt.”

Hoelang biedt het vaccin bescherming?

„Dat weten we nog niet. Dat is ook niet te voorspellen, omdat het voor elk vaccin weer anders ligt. De enige manier om daarachter te komen is afwachten.

Tijdens mijn studie werd ik ingeënt tegen hepatitis B. Men dacht toen dat het vaccin in elk geval vijf jaar bescherming bood. Tien jaar later bleken mensen nog steeds beschermd. Inmiddels weten we dat het effect van dat vaccin waarschijnlijk levenslang duurt.”

Het coronavirus muteert volop. Heeft dat invloed op de werking van het vaccin?

„Alle virussen muteren. Het griepvirus is zelfs kampioen muteren. Corona verandert lang niet zo erg. Er zijn nog geen aanwijzingen dat die relatief kleine veranderingen een effect zouden hebben op de effectiviteit van het vaccin.”

Wat als dat wel gebeurt?

„Stel dat het virus in de loop van de tijd erg verandert, dan kan het vaccin relatief eenvoudig worden aangepast. De genetische code van het RNA-vaccin kan dan zo worden gewijzigd dat het weer goed aansluit op het RNA van het virus. BioNTech heeft gezegd zo’n aanpassing binnen zes weken te kunnen realiseren.”

Is het nog nodig je te laten vaccineren als je corona hebt gehad?

„Een lastige vraag. We weten namelijk niet hoelang een doorgemaakte infectie beschermt tegen een nieuwe infectie. Bij verkoudheidsvirussen is dat één tot twee jaar.

De hoeveelheid antistoffen in het bloed neemt in de maanden na een infectie af. Dat gebeurt altijd na een besmetting, en zegt niets over de beschermingsduur. Bij een infectie wordt namelijk ook een geheugenreactie opgebouwd. Je zou de aanwezigheid van deze geheugencellen –de zogenaamde T- en B-cellen– kunnen bepalen.

Stel dat een corona-infectie een jaar bescherming biedt, dan zouden mensen die in maart milde klachten hadden volgend jaar maart weer besmet kunnen raken. Mensen die in de tweede golf corona hebben opgelopen, zouden dan beschermd zijn tot in de zomer, als iedereen een prik kan krijgen.

Ik zou mensen die in de eerste golf besmet zijn geraakt met corona, aanraden zich te laten inenten. Of vaccinatie ook echt nodig is voor mensen die al corona hebben gehad, weten we nog niet, maar het kan sowieso geen kwaad. Het afweer­systeem krijgt dan een extra training.

Omdat het onderzoek nog steeds doorgaat, zal er hopelijk in de loop van volgend jaar meer duidelijkheid komen over nut en noodzaak van vaccineren nadat iemand corona heeft gehad.”

Kunnen zorginstellingen van hun personeel eisen dat ze zich laten vaccineren?

„Voor zover ik weet niet. Mensen hebben het recht op integriteit en zelfbeschikking.

In het Rijksvaccinatieprogramma worden vaccinaties zoals de griepprik aangeraden, maar niet verplicht. Een plicht doet mijns inziens meer kwaad dan goed. Ik geloof veel meer in goede voorlichting en vrijwilligheid.

Voor een zorginstelling met kwetsbare mensen kan het wel een lastig dilemma zijn als medewerkers zich niet willen laten inenten. Ik kan me voorstellen dat zo’n instelling aan hen zou vragen of ze niet beter een ander type werk kunnen doen. Niet vaccineren betekent een risico voor jezelf, maar ook voor de ander.”

Veel mensen twijfelen over de veiligheid van de coronavaccins. Een veelgehoorde gedachte is: deze zijn zó snel ontwikkeld, dat kan nooit veilig zijn. Terecht?

„Nee. De vaccins konden om meerdere redenen snel worden ontwikkeld. Onderzoekers maakten een vliegende start omdat er al veel kennis was van de eerdere Sars-uitbraak in 2003. Een aantal stappen in laboratoriumonderzoek kon daardoor worden overgeslagen.

Infectieziektes waren tot de corona-uitbraak vooral een probleem van lagelonenlanden. Nu ze opeens ons probleem werden, lieten ontwikkelaars alles uit de handen vallen om aan een vaccin tegen corona te kunnen werken.

Bij ethische commissies kwam het vaccinonderzoek boven op de stapel te liggen. Hetzelfde geldt voor de Europese en Amerikaanse medicijnautoriteiten. Die beoordelen onderzoeken normaliter pas als alles is afgerond. Dan gaat het om gigantische dossiers. Nu hebben ze gezegd: „Ben je nog niet klaar met het onderzoek? Lever de gegevens die je hebt toch maar in, dan kijken wij daar alvast naar.” De beoordeling kan op die manier veel sneller plaatsvinden, zonder dat er aan zorgvuldigheid wordt ingeleverd.

Farmaceuten bouwden al fabrieken voordat bekend was of de vaccins zouden werken. Dat risico konden ze nemen, omdat de overheden ervoor betaalden. Er was nog nooit zo veel geld, energie en mankracht beschikbaar als nu.”

Hoe veilig is het vaccin van Pfizer?

„Veilig. Bij de ruim 20.000 proefpersonen die het vaccin kregen, zijn geen gekke bijwerkingen geconstateerd. Wel traden er geregeld kortdurende klachten op, zoals een rode plek, verhoging, spierpijn en hoofdpijn. Dat zijn signalen dat het afweersysteem aan de slag is gegaan. Je kunt je daardoor een of twee dagen minder lekker voelen.

Gevolgen op de lange termijn verwacht ik niet, omdat het vaccin maar kort in je lichaam is. Het zorgt voor instructie van het afweersysteem en wordt dan afgebroken.

Erg zeldzame bijwerkingen vind je niet met zo’n studie, maar wel als honderdduizenden mensen het vaccin krijgen. Dat is ook gebeurd: inmiddels zijn al 1 miljoen Amerikanen en honderdduizenden Britten gevaccineerd. Enkele mensen kregen een allergische reactie. Om die reden is het advies: als je weet dat je heel erg allergisch bent voor medicijnen of andere vaccins, overleg dan eerst met je arts over het halen van een prik.

Dit soort allergische reacties treedt vrijwel direct na een injectie op. Het kan daarom verstandig zijn na een prik een kwartier tot een halfuur in de buurt van medisch personeel te blijven, zodat het indien nodig kan ingrijpen.”

De Britse medicijnautoriteit MHRA raadt het vaccin niet aan voor zwangere vrouwen of vrouwen met een kinderwens. Is het voor hen gevaarlijk?

„Niet per se. Er hebben simpelweg te weinig zwangere vrouwen meegedaan aan het onderzoek om te mogen zeggen dat het vaccin voor hen veilig is.

Onderzoek begint normaliter met gezonde mensen. In vervolgstudies wordt er verder ingezoomd op specifieke groepen, zoals zwangere vrouwen en jongeren. Of het vaccin ook voor hen veilig is, zal op korte termijn duidelijk worden.”

Emeritus hoogleraar Pierre Capel stelt dat het RNA-vaccin je DNA kan veranderen.

„Onzin. Ons DNA ligt in de celkern, een afgesloten compartiment. Als er informatie nodig is, maakt de cel daarvan kopieën in de vorm van RNA. Die komen buiten de celkern terecht, waar het wordt verwerkt en afgebroken. Eenrichtingsverkeer dus. RNA kan de celkern niet binnenkomen en daar het DNA veranderen. Dat zou ook heel gevaarlijk zijn.

Er zijn altijd uitzonderingen in de biologie. Retrovirussen zoals hiv en hpv kunnen dat namelijk wél. Deze virussen hebben een enzym dat het RNA kan omzetten in DNA. Het coronavirus én het vaccin missen dat enzym. Zij kunnen dus onmogelijk je DNA veranderen.”

Zou u zichzelf laten inenten?

„Absoluut. Al geef ik de schaarse vaccins liever aan mensen die het harder nodig hebben, zoals mijn ouders. Ik ben relatief jong en behoor niet tot een risicogroep.

Wat mij betreft is vaccinatie de enige weg uit de coronacrisis. Vaccineren doe je niet alleen voor jezelf, maar ook voor anderen: de kwetsbaren en de samenleving als geheel. Zonder vaccin blijven we in deze pandemie zitten, met alle gevolgen van dien. Denk daarbij ook aan ondernemers die hun omzet zien kelderen, of scholieren en studenten die geen fysiek onderwijs kunnen volgen. Voor mij is je laten inenten daarom een teken van solidariteit met de samenleving.

Willen we terug naar een normale samenleving, dan moeten we ervoor zorgen dat zo’n 70 procent van de mensen zich laat vaccineren; dat is voldoende voor groepsimmuniteit. Met dat percentage is er ook ruimte voor mensen die gemoedsbezwaard zijn.

Met goede voorlichting lukt het hopelijk om de meerderheid zover te krijgen dat ze zich wil laten vaccineren. Vooral ook voor de mensen die twijfelen vind ik het heel belangrijk dat ze goed worden geïnformeerd over de veiligheid en de effectiviteit van de vaccins.”