Een speciale Kamercommissie oordeelt in het vorige week verschenen rapport ”Ongekend onrecht” zeer hard over de rol die verscheidene bewindspersonen in de toeslagenaffaire hebben gespeeld.

De commissie is uiterst kritisch over de manier waarop de overheid ouders behandelde die ten onrechte beschuldigd werden van fraude met de kinderopvangtoeslag. Die mensen is „groot onrecht” aangedaan en dat was te voorkomen geweest als de verantwoordelijke bewindspersonen beter waren omgegaan met de signalen van misstanden, die er wel degelijk waren.

Het rapport kan niet zonder gevolgen blijven, erkende minister-president Mark Rutte al. Hij wilde vrijdag na de ministerraad evenwel nog niet vooruitlopen op mogelijke politieke consequenties, zoals het aftreden van betrokken bewindspersonen of zelfs het hele kabinet. Allereerst moet volgens de premier „recht worden gedaan aan de ouders”, van wie het merendeel nog altijd wacht op compensatie.

Rutte zei ook dat het kabinet in januari met een reactie zal komen. Desondanks kan niet worden uitgesloten dat politieke consequenties al voor die tijd getrokken worden. Een van de opties is dat het kabinet zijn ontslag aan de koning aanbiedt.

Tal van factoren zullen een rol spelen in de overweging om wel of niet af te treden. Het staat als een paal boven water dat het oordeel van de commissie zeer hard is. Eerder trad staatssecretaris Menno Snel (D66) al af vanwege de toeslagenaffaire. En sowieso treden bewindspersonen om veel minder af dan vanwege de zaken die in het rapport naar voren komen. Zo bezien is het moeilijk uit te leggen als niemand hiervoor, politiek gezien, moet boeten.

Anderzijds geldt: wat hebben de getroffen ouders eraan als één of enkele bewindspersonen of zelfs het hele kabinet aftreedt? Mogelijk moeten zij daardoor alleen maar langer wachten op hun welverdiende compensatie, die toch al zeer moeizaam verloopt.

En breder geldt: is het wel verstandig met het oog op het landsbelang om als kabinet af te treden? Nederland bevindt zich immers in een pandemie. Aftreden betekent overigens niet dat alle bewindspersonen meteen vertrekken, maar toch; een politieke crisis bovenop de coronacrisis zal de aanpak van die laatste geen goed doen.

Niet in de laatste plaats spelen ook electorale afwegingen een rol; over minder dan drie maanden zijn er immers Tweede Kamerverkiezingen. De toeslagenaffaire raakt maar liefst drie lijsttrekkers: Mark Rutte (VVD), de kersverse CDA-leider Wopke Hoekstra en PvdA-voorman Lodewijk Asscher. Als het kabinet niet aftreedt, kan de affaire in de campagne voortdurend gebruikt worden door politieke tegenstanders. Anderzijds zullen VVD en CDA, voor zo ver zij aftreden van het kabinet als optie zien, niet willen dat een leiderschapswissel in hun partij daaraan verbonden is.

Onder vuur

RTL Nieuws meldde maandag dat Asscher -als enige een politicus van de oppositie- in zijn eigen partij onder vuur ligt. „„Trek je conclusie, Lodewijk!”, zo klinkt het”, schrijft RTL.

De PvdA-leider ging zondag op Facebook in op het rapport over de toeslagenaffaire. „De constateringen over mijn eigen rol hierin zijn pijnlijk en vervullen me met schaamte”, schreef hij. Ook biedt hij zijn excuses aan: „Het huidige kabinet heeft anderhalf jaar geleden excuses aan de getroffen ouders aangeboden. Formeel is dat mede namens eerdere kabinetten en dus ook namens mij. Maar ik wil ook persoonlijk mijn excuses aanbieden aan iedereen die hierdoor geraakt is.”

Asscher heeft zich in de media nog niet uitgelaten over de interne discussie in zijn partij. Mogelijk wil hij wachten op eventuele stappen van het kabinet.

Willekeurigs

Het kabinet kan ook besluiten dat één of enkele bewindslieden moeten aftreden. Dat zou echter iets willekeurigs hebben, gezien de vele betrokkenen door de jaren heen. Een andere optie is dan ook dat niemand zal aftreden.

Welke politieke consequentie het kabinet aan de affaire en het daaruit volgende rapport verbindt, kán deze dinsdag duidelijk worden. Helderheid op korte termijn is echter niet gegarandeerd.