Een donkere donderdag in december vóór de lockdown. Uit de grauwe hemel miezert het. Verscholen onder hun capuchon of paraplu haasten mensen zich door de winkelstraat van Veenendaal.

Bij christelijke boekhandel De Rank branden lichtjes in de etalage. Rekken met kerstkaarten en tafels met kerstaccessoires vullen de winkel. Op een boekentafel ligt ”Komt, laten wij aanbidden” van de Engelse prediker Spurgeon gebroederlijk naast ”Het licht. Wat vier je met Kerst?” van de hedendaagse theoloog Reinier Sonneveld.

Wie op een christelijke manier zijn huis wil versieren, heeft hier keus genoeg. Wat te denken van een windlicht met de tekst ”Heilige nacht” en een boomstamschijf met kaarsjes en ”Ere zij God” erop?

Voor de kassa staat een rij. Een klant rekent een kraamcadeautje af. Kerst vindt ze „niks aan” dit jaar. „We kunnen niet als familie bij elkaar zijn en minder vaak naar de kerk dan anders.” De verkoopster denkt er net zo over: „De kerkdienst ga ik nog het meeste missen.”

C. J. van de Vliert (78) staat voor een schap met Bijbelse dagboeken. Ze heeft gekozen voor ”Waakt en bidt” van Wulfert Floor. „Ik krijg met Kerst een dagboek van de kerkenraad. Dat lees ik ook wel, maar dit gaat dieper.” Ze trekt haar zwarte mondkapje naar beneden. „Ik krijg het benauwd van dat ding.”

Tegen de kerstdagen ziet ze op. In augustus overleed haar man na een ziekbed van enkele weken. In de kerk, ze is lid van de hervormde Julianakerk in Veenendaal, is ze sinds die tijd niet meer geweest. „Die anderhalve meter vind ik vreselijk. Dan zit ik hier”, ze wijst met haar handen, „en een paar meter verderop twee anderen. Ik ben bang dat ik me zo verloren voel dat ik me niet kan goedhouden.” Ze hoopt via een livestream mee te kijken met de diensten.

Dat er nu veel activiteiten niet doorgaan, vindt ze extra moeilijk. „Rond deze tijd ging ik altijd naar de bejaardenmiddag, maar die wordt dit jaar niet gehouden. De dominee zei: „Je bent zo flink.” Daar krijg ik de kracht voor. De Heere helpt mij er doorheen. Maar gemakkelijk vind ik het niet. Je komt alleen thuis, gaat alleen naar bed.”

Eindtijd

Een broer (21) en een zus (19), „Geen naam in de krant alsjeblieft; noem ons maar Jasper en Irene”, zoeken in de winkel een cadeautje uit voor een jarige broer en vader. Kerst wordt dit jaar rustiger dan anders, denken ze. „Normaal gesproken gaan we twee keer naar de kerk, naar de gereformeerde gemeente in Veenendaal. Dit jaar moeten we afwachten voor welke dienst we worden uitgenodigd.”

Jasper is van plan om eenzame ouderen uit de kerk met Kerst een kaartje te sturen. „Dat heb ik tijdens de eerste coronagolf ook gedaan en dat werd enorm gewaardeerd. Veel ouderen zijn eenzaam.” Wat Kerst voor hen betekent? Irene: „Samenzijn.” Jasper: „Een stukje hoop in donkere tijden. Dat de Messias is geboren Die voor ons is gestorven.”

Bedrijfsleider Remco Uithol heeft niet veel tijd voor een praatje. De periode tussen sinterklaas en Kerst is voor hem de drukste tijd van het jaar. Klanten informeerden dit jaar al vroeg naar kerstkaarten, constateert hij. „In oktober al, terwijl het in andere jaren pas na sinterklaas op gang komt.”

De woonaccessoires lopen goed. „Mensen zijn meer thuis en willen het gezellig maken. Ze geven meer geld uit aan cadeaus en inrichting.”

Opvallend vindt hij de toegenomen vraag naar boeken over de eindtijd. „Mensen zien allerlei voorzeggingen uit het boek Openbaring in vervulling gaan en vragen zich af of de eindtijd is aangebroken.”

In de achterstandswijk Schrijverspark staat, verscholen achter de flatgebouwen, het gebouwtje van interkerkelijke pioniersplek De Poster. Vorig jaar zat het op kerstavond stampvol met zeker honderd –veelal islamitische– buurtbewoners. Missionair predikant ds. P. L. D. Visser vertelde over de herders die op weg gingen naar Jezus. Daarna aten de bezoekers samen.

Dit jaar zou er in de week van Kerst een wandeling worden georganiseerd die zou beginnen bij De Poster. Deelnemers zouden in kleine groepjes een vaste route lopen en bij elke stop een filmpje openen met het kerstevangelie. Ds. Visser: „Veel moslims denken dat het feest vooral een eetfestijn is. Ze weten niet dat het draait om de geboorte van Christus.” Na afloop konden ze terecht voor iets warms bij De Poster.

Vanwege de lockdown gaat de activiteit niet door. Ds. Visser noemt de annulering „heel teleurstellend.” Wel bezorgen de medewerkers van De Poster komende week op alle ruim 600 adressen in de wijk een kerstgroet met een reep fairtrade chocolade.

Coronapreek

Geen volle kerk met Kerst, dat zal wennen zijn, zegt ds. H. Russcher, predikant van de hervormde wijkgemeente Julianakerk. Vanwege de coronamaatregelen zijn de diensten alleen online te volgen. Toch klaagt hij niet. „Ik ben blij dat er een kerkdienst gehouden kan worden. Die vormt toch het meest wezenlijke onderdeel van het kerstfeest.”

Dat mensen Kerst dit jaar soberder zullen vieren, ziet de Veenendaalse predikant niet alleen als negatief. „Zonder de luxe van een uitgebreid diner en een feestelijk samenzijn met de hele familie, kunnen we ons mogelijk meer concentreren op de echte boodschap.”

Kerst is „het feest van de armoede van de Heere Jezus. Dat vergaten we de afgelopen jaren misschien weleens”, zegt ds. Russcher. „Het teken dat de engel aan de herders gaf, was niet dat ze door de armoede heen de rijkdom van de Heere Jezus moesten ontdekken, maar de armoede zelf. Hij lag in doeken gewonden in een kribbe. Daaraan konden ze Hem herkennen.”

Deze boodschap sluit volgens de predikant aan bij wat er in de geloofsbelijdenis van Nicea staat: „dat Jezus om onze zaligheid is neergekomen uit de hemel.” „Jezus is als mens in onze huid gekropen. Hij begrijpt de dingen waar wij mee zitten.”

In zijn kerstpreek zal hij aandacht schenken aan corona, maar „het zal geen coronapreek worden. Natuurlijk klinkt het Woord wel tegen het klankbord van deze tijd.”

Van gemeenteleden hoort hij verschillende geluiden. Sommigen zijn eenzaam en vinden deze tijd „nog erger dan de Tweede Wereldoorlog.” Anderen hebben minder moeite met de maatregelen.

Om te voorkomen dat gemeenteleden Kerst in eenzaamheid moeten vieren, heeft de kerkenraad een e-mailadres geopend waar mensen zich kunnen opgeven als zij iemand met Kerst thuis willen ontvangen of graag op bezoek gaan. De kerkenraad hoopt op deze manier „leden aan elkaar te koppelen en juist in deze tijd voor verbinding te zorgen.”

Alle leden krijgen de week voor Kerst een attentie: een traktatie, een boekje met een meditatie en een uitnodiging voor een kerkdienst. Er zijn extra attenties om onder niet-kerkelijken te verspreiden. „Als gemeente willen we in coronatijd present zijn.”

Speciale sfeer

Voor het Veenendaals Christelijk Mannenkoor vormt de adventstijd normaal gesproken de drukste tijd van het jaar. Vanaf september oefenen de ruim vijftig mannen het kerstrepertoire en in december staan er twee à drie concerten op de agenda.

Dit jaar moeten de mannen noodgedwongen zwijgen. „We waren na de zomer net weer begonnen, toen het kabinet verscherpte maatregelen aankondigde. Daarom hebben we de repetities opnieuw stilgelegd. Alle kerstconcerten zijn afgelast”, zegt secretaris G. J. Dijkman.

De koorleden vinden het jammer dat ze in de adventstijd niet kunnen optreden. „We missen het samen zingen tot Gods eer over de geboorte van de Zaligmaker, maar ook de speciale sfeer van een kerstconcert.”

Lastig vindt Dijkman de onzekerheid over de duur van de maatregelen. „De kerstconcerten zijn afgeblazen. Wat is het volgende doel waarvoor we oefenen? Dat weten we niet. We hebben nu een passie- en paasconcert ingepland in april. Maar of dat doorgaat, blijft onzeker.” Gezien de wat hogere leeftijd van de leden repeteert het mannenkoor niet online.

Er heerst voornamelijk begrip voor de maatregelen onder de koorleden. „Veel van hen zijn al wat ouder en hebben angst om besmet te raken. Moeten wij de straat op om te demonstreren zoals sommige musici doen? Daar is bij ons koor niemand voor te porren. Wie zijn wij om opstandig te worden? De Heere regeert.”

Rond de Oude Kerk aan de Markt wordt het donker. De horecazaken naast het godshuis zijn prachtig versierd, maar zitten dicht. Een spandoek aan een dranghek wijst mensen erop dat ze zich aan de anderhalve meter afstand moeten houden. Op kerstdag zal de kerk haar deuren openen en in Veenendaal het Licht verspreiden. „Vreest niet, want, ziet, ik verkondig u grote blijdschap, die al den volke wezen zal; Namelijk dat u heden geboren is de Zaligmaker, welke is Christus, de Heere, in de stad Davids.”