Declercq kwam terug naar het voormalige eiland in de voormalige Zuiderzee om te ontdekken wat het geheim was van de gesloten gemeenschap die in Urk woont. In ”De ontdekking van Urk” doet hij daar verslag van.

Het is een boeiend verhaal geworden dat leest als een roman – maar het is geen roman. Het laat de lichtzijden van Urk zien maar onthult ook de zwarte bladzijden. Declercq schrijft geen chronologisch verhaal, maar heeft zijn boek ingedeeld in een aantal hoofdstukken. Elk hoofdstuk belicht een bepaald aspect van de Urker samenleving. Ik ben geen Urker, maar weet me al wel decennia met dit volk verbonden; ik ben van mening dat Declercq over het algemeen goed geslaagd is in deze opzet.

Bij die laatste zin hoort een kanttekening. Ik heb het meeste van wat in dit boek beschreven is van dichtbij meegemaakt. Ik moet er goed voor oppassen dat ik geen eigen verhaal schrijf, maar objectief blijf ten opzichte van dit boek en de verhalen die erin staan. Ik ken de personen over wie het gaat en zie ze voor een deel voor me terwijl ik lees. Anderen, die tot een oudere generatie behoren, zie ik voor me door de ogen van hen die me over die mensen vertelden.

Zee

Na een kort inleidend hoofdstuk volgt een hoofdstuk dat laat zien wat de zee voor Urk betekent. En vooral wat de zee aan gevaren biedt en hoe duur de vis soms betaald wordt. Terwijl duidelijk wordt dat de namen op het vissersmonument laten zien hoeveel –vaak jonge– mannen op zee gebleven zijn, wordt die kant van de visserij belicht vanuit het gebeuren met de UK 165, precies een jaar geleden in de week dat deze recensie geschreven werd en ook via de documentaire ”Genacht” iets van het verdriet zichtbaar werd in de gezinnen en families van de mannen die daarbij omkwamen.

Op een invoelende manier worden rampen met andere schepen daarbij betrokken. De manier waarop de schrijver laat zien dat het hele dorp daarbij betrokken was en het Woord van God in de huizen en in de overvolle kerken klonk en ontvangen werd, gaf mij de gedachte dat hij hier toch iets geproefd heeft van wat Gods Woord en het geloof in die God betekenen voor mensen in rouw.

Dronken

Pijnlijk beschamend is het dan te lezen wat diezelfde schrijver van jongeren uit diezelfde samenleving ontdekt in de boxen op het industrieterrein. Het lust mij niet daar uitvoerig over te schrijven. De desbetreffende hoofdstukken spreken boekdelen. En we kunnen ons daar niet van afmaken door te zeggen: „Och, we zijn allemaal jong geweest.” Wie ontdekt dat meisjes van 13, 14 jaar daar dronken rondzwalken in een sfeer die haaks staat op wat ze ’s zondags in de kerk horen en dat vaders en moeders, de goede niet te na gesproken, hun kinderen laten gaan om zo zelf de ruimte te hebben om tot in de nacht op visite te gaan met een hapje en een drankje, kan slechts concluderen dat in het ouderlijk huis een stuk van de verantwoordelijkheid ligt voor het leven van de kinderen.

Welvaart

Declercq heeft ontdekt dat welvaart een groot gevaar is: een verleiding tot zonde en een dreiging voor mensen die meer willen en begerig worden naar wat ze bij een ander zien. Wat kan er dan in de drugshandel en de drugssmokkel ineens een mogelijkheid open lijken te gaan voor het grote geld dat ermee verdiend kan worden.

De schrijver heeft ook oog voor de problemen van Urk. Problemen die er al zo veel decennia zijn en die de visserij steeds meer beperken in haar mogelijkheden. Dat begon al met de Afsluitdijk en zette zich voort in quotering, aanlandplicht, pulsverbod en plaatsing van windmolens die zorgen voor verboden toegang voor de vissers tot de visrijkste gronden van de Noordzee.

Maar een Urker is niet voor één gat te vangen en zoekt naar wegen om toch te blijven vissen en vis te verwerken.

Dankbaar

Dit boek laat zien dat er veel is waarvoor we ons in Urk moeten schamen. Wie de schoen past, trekke hem aan! Het gaat om het zielenheil van ons en onze kinderen. Dit boek laat ons zien dat er ook veel is waarvoor we in Urk dankbaar mogen zijn. Het waarschuwt voor wat in visserij en handel de zondagsrust bedreigt.

”De ontdekking van Urk” laat bij mij een grote vraag open. Declercq heeft het voortdurend over lichte en zware kerken en kerkmensen. Dat hebben Urkers zelf hem geleerd. Iedereen is ingedeeld. Ik hoor bij de zwaren, zo begrijp ik. Pijnlijk vind ik dat ik in dit boek niemand tegenkom die lijkt op die jonge visserman uit Galilea van wie het Evangelie zegt: „Hij leidde zijn broer tot Jezus.” Zulke jongemannen kom ik in dit boek niet tegen. Maar ze zijn er wel. Ik ken ze.

Boekgegevens

De ontdekking van Urk, Matthias Declercq; uitg. Podium; 320 blz.; € 21,50