Aha, dáárom staat dit hier! Een lezer van ”The Quran with Christian Commentary” moet erop voorbereid zijn dat hij regelmatig dit soort kreten zal slaken. Het christelijke commentaar in het vuistdikke boek geeft beknopt en bijna altijd zakelijk aan waarom de soera’s (hoofdstukken) van de Koran zijn zoals ze zijn.

Dat is een verdienste van formaat. Immers, de tekst van de Koran is wijdverspreid en ook online overal beschikbaar. Maar boeken die een relatie leggen tussen de inhoud van de Koran en het christelijk geloof, en dat voor alle 114 soera’s afzonderlijk? Die moet je met een lampje zoeken.

Toch zijn ze er wel. De belangrijkste concurrent van het nu verschenen commentaar is ”The Arabic-English Reference Qur’an” uit 2014. Dat boek was bij verschijning de eerste vertaling vanuit het originele Arabisch die was verrijkt met honderden verwijzingen naar Bijbelteksten. Alleen al het feit dat er honderden verwijzingen mogelijk zijn, laat zien dat er vanuit christelijk oogpunt heel wat te zeggen is over de Koran.

”The Quran with Christian Commentary” doet niet helemaal hetzelfde. De auteur, de Canadese dr. Gordon Nickel, geeft niet zo veel verwijzingen naar de Bijbel, maar legt vanuit een christelijk perspectief kort uit wat de Koranteksten nu eigenlijk willen zeggen. En dat is geen overbodige luxe, want het zevende-eeuws Arabisch van de Koran is een waar mijnenveld van interpretatiemogelijkheden.

Profeet voor de heidenen

Neem soera 7. Daarin komt een passage voor die doorgaans op Mohammed wordt betrokken. In die passage wordt hij aangeduid als ”de ongeletterde profeet” – althans, dat zeggen islamitische vertalingen. In het Arabisch staat er ”al-nabi al-ummi”. Dat laat zich in de context van het hoofdstuk echter veel beter vertalen als ”de profeet voor de gewone mensen”, of eventueel ”de profeet voor de heidenen”.

De vertaling die Gordon Nickel gebruikt in zijn boek is die van A. J. Droge, en die kiest inderdaad voor de laatstgenoemde vertaaloptie. In een voetnoot licht Nickel toe dat het zeer onwaarschijnlijk is dat Mohammed inderdaad ongeletterd was. Niet alleen wordt dat tegengesproken door andere Koranteksten, maar vooral ook door de context.

Iets soortgelijks geldt voor de wijdverbreide islamitische overtuiging dat de Bijbel is vervalst. Dat staat in de Koran, weten moslims. Maar waar dan? Een veelgeciteerde tekst is soera 2:79, over mensen die een boek schrijven en daarvan zeggen dat het van God komt. Toch zegt deze tekst niet expliciet dat de Bijbel vervalst is, en andere Koranteksten doen dat evenmin. Dat leerstuk kwam pas eeuwen later op, legt Nickel uit in een apart tekstkader.

Ziedaar twee voorbeelden van islamitische geloofswaarheden die vandaag de dag algemeen aanvaard zijn, maar die vanuit de brontekst in een totaal ander daglicht komen te staan. Dat is de grote meerwaarde van ”The Quran with Christian Commentary”: het wijst nuchter op wat er staat, terwijl het altijd een zekere wetenschappelijke distantie bewaart. Uiteindelijk is de conclusie aan de lezer zelf; wat Nickel doet is feitelijk niet veel meer dan soms kritische maar altijd gedegen voetnoten aandragen bij de tekst.

Tegelijkertijd is die opzet ook de zwakte van het boek. Doordat het commentaar in voetnoten moest passen, blijven sommige thema’s wel erg onderbelicht. Aparte tekstkaders, bijvoorbeeld over vrouwen in de Koran of over Koranische eschatologie, maken dat slechts deels goed. Die kaders zijn overigens geschreven door een team van mensen die allemaal expert zijn op hun vakgebied. Met de kwaliteit ervan zit het dus wel goed.

Een ander nadeel is dat de grote lijn van de soera’s niet altijd goed uit de verf komt. Er staan erg lange hoofdstukken in de Koran die meestal geen verhalend karakter hebben. De lezer krijgt niet snel helder wat de kernboodschap van dat soort lappen tekst is. De voetnoten zijn behulpzaam, maar verklaren zaken vaak op woord- of versniveau. Gelukkig heeft iedere soera een (te) korte inleidende tekst die in elk geval de hoofdzaken meegeeft.

Monsterproject

Al met al biedt ”The Quran with Christian Commentary” een grote meerwaarde boven het ‘los’ lezen van de Koran, vooral omdat de auteur nergens zomaar wat roeptoetert. Als kind van zendelingen in India woonde Gordon Nickel zelf jarenlang tussen moslims. Later promoveerde hij in het onderzoeksveld van Koranstudies, waar hij nog steeds veel over schrijft. Vooral de islamitische beschuldiging dat de Bijbel vervalst zou zijn, heeft hij grondig onderzocht. Die achtergrond maakt hem uitmuntend geschikt voor het nu voltooide monsterproject van de Koran met christelijk commentaar.

Blijft nog de vraag waarom je als niet-moslim de Koran überhaupt zou lezen. De auteur gaat daar niet op in, maar het antwoord laat zich raden. In een tijd waar miljoenen moslims in het Westen wonen, doet een christen die voluit in deze maatschappij wil staan er per definitie goed aan om kennis te nemen van het brondocument van hun geloof. Daar komt nog bij dat de Koran, anders dan bijvoorbeeld hindoeïstische geschriften, niet tot stand had kunnen komen zonder de Bijbel. De vele dwarsverbanden tussen Bijbel en Koran die ”The Quran with Christian Commentary” toont, vormen de ideale toerusting voor christenen die met open vizier het gesprek met moslims willen aangaan.

The Quran with Christian Commentary, Gordon D. Nickel; uitg. HarperCollins Publishing; 672 blz.; € 41,00