„Deze samenstand is uitzonderlijk zeldzaam”, zegt Patrick Hartigan, hoogleraar astronomie van Rice University in Houston (VS) op de wetenschappelijke website phys.org. „Je moet helemaal terug naar net voor zonsopgang 4 maart 1226, om zo’n conjunctie tussen Jupiter en Saturnus te kunnen zien aan de nachtelijke hemel.”

Optisch lijken beide gasreuzen van 16 tot 25 december niet meer dan de diameter van een volle maan van elkaar gescheiden te zijn. „Op 21 december zien ze eruit als een dubbelplaneet, slechts gescheiden door eenvijfde van de diameter van de volle maan”, licht Hartigan toe. Voor de liefhebbers: tijdens deze samenstand is de hoekafstand slechts 0,1 graden oftewel 6 boogminuten.

Verrekijker

Door de samenstand zijn de geringde Saturnus en de grootste manen van Jupiter die avond in één oogopslag te zien door een telescoop. „Schuw bij het kijken naar de sterren ook de verrekijker niet”, adviseert amateurastronoom Rob Walrecht uit Amersfoort. „Met een vergroting van zeven keer kun je de vier grote manen van Jupiter al zien.”

Het beste is de samenstand te bekijken in de buurt van de evenaar. Maar als bewolking geen roet in het eten gooit, is de unieke conjunctie van elke plek op de aarde te zien, verwacht Hartigan. „Hoe noordelijker, hoe sneller na zonsondergang de planeten achter de horizon zakken.”

In Nederland staan Jupiter en Saturnus op 21 december na zonsondergang laag boven de zuidwestelijke horizon, ongeveer 11 graden. Walrecht: „Dat hoeft geen probleem te zijn, als je een donkere waarneemplek zoekt met vrij zicht op het zuidwesten.”

Planetenshow

Wat hem betreft hoeven liefhebbers niet tot december te wachten. „De planetenshow is in Nederland nu al te zien, omdat ze nu hoger aan de hemel staan. Als het eenmaal goed donker is, zeker vanaf 20.00 uur ’s avonds, kun je de heldere planeet Jupiter niet missen, ongeveer boven het zuidzuidwesten. Ietsje meer naar links en ietsje hoger vind je dan ook Saturnus. Nog iets oostelijker is ook Mars niet te missen.”

Ter gelegenheid van de samenstand heeft Walrecht een brochure uitgegeven waarin hij de achtergronden van de conjunctie uitlegt. „Dan begrijp je beter wat er op 21 december aan de hand is.” Ook beschrijft hij daarin de geschiedenis van allerlei samenstanden. „Dan weet je ook dat Mars in oktober dit jaar het dichtst bij de aarde stond in zijn baan, op ‘slechts’ 62 miljoen kilometer afstand. Zo dichtbij komt de planeet niet tot 2052.”

Wie de unieke samenstand van Jupiter en Saturnus dit jaar mist, moet wachten tot 15 maart 2080. Daarna zal een vergelijkbare samenstand volgens Hartigan pas ergens na het jaar 2400 plaatshebben. „Dat deze planeten op één lijn staan, is al tamelijk zeldzaam en komt eens in de 20 jaar voor. Maar deze conjunctie, waarbij de planeten zo dicht bij elkaar lijken te staan, is uitzonderlijk.” Het duurt tot het jaar 2854 voor alle acht planeten ongeveer op een rij staan.

>>mede n.a.v. De samenstand van 2020 en de bewegingen van de planeten, Rob Walrecht, uitg. Rob Walrecht Productions, Amersfoort 2020, ISBN 9789077052655, 8 blz., € 4,95