Midden in het gebied tussen Groningen, Roden en Peize staan twee vogelaars op een brug, verrekijkers in de aanslag. Henk Blaak woont in Sappemeer, toch algauw zo’n 30 kilometer naar het oosten, maar komt regelmatig naar De Onlanden. „Er is hier altijd wel wat te beleven.”

Blaak showt op zijn fototoestel wat hij zoal voorbij ziet komen. „Kijk hier, een otter die het fietspad oversteekt. En wat dacht je van deze joekel?” De Groninger laat foto’s zien van een zeearend. Daarna van zijn kleinere broertje de visarend. Ook een purperreiger en een reuzenstern verschijnen op het scherm. Allemaal in De Onlanden gefotografeerd.

Jos Frieling woont wat dichterbij, in Hoogkerk, en fietst graag het gebied in om vogels te kijken. „Zojuist zagen we nog een ijsvogel voorbijvliegen.”

„De Onlanden worden steeds bekender bij vogelliefhebbers”, zegt ook Herman Sips, voorzitter van stichting Natuurbelang De Onlanden. „Ik ontmoet hier zelfs weleens vogelaars uit het buitenland die via via van het gebied gehoord hebben.”

Toch was hier zo’n twaalf jaar geleden niets anders te zien dan weilanden en sloten. Nu wuiven er rietstengels en slingeren er kreken door het gebied.

Hoe kan dat in zo’n korte tijd veranderen?

„Alles kwam samen”, legt de bioloog Sips uit. „In januari 2000 richtte ik de stichting Natuurbelang De Onlanden op. Vroeger waren er hier op de grens van Drenthe en Groningen alleen maar ondoordringbare moerassen.”

Haventje

Sips rijdt in zijn woonplaats Roderwolde naar de molen. Daartegenover is een soort haventje. „Hier hield vroeger het land op. Als je vanuit het zuiden richting Groningen wilde reizen, moest je hier de boot pakken, want de moerassen, de onlanden, waren ontoegankelijk. Ons millenniumdoel was om dat landschap weer grotendeels terug te brengen.”

De stichting had de wind mee. Het gebied lag al in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), maar de natuur was er versnipperd. De grote aanjager was de extreme hoge waterstand in 1998, waardoor verzorgingshuizen en het Groninger Museum onder water kwamen te staan. Er was behoefte aan een forse waterberging waardoor dit probleem verholpen zou worden.

Waarom?

Doordat Sips bij de waterschapsverkiezingen de meeste stemmen kreeg, mocht hij van 2001 tot 2009 in het dagelijks bestuur van waterschap Noorderzijlvest plaatsnemen. Waterberging behoorde tot zijn portefeuille.

Ontpoldering

Het waterschap stelde 20 miljoen euro beschikbaar, de provincie Drenthe deed dit ook. Van dat geld konden de enkele nog aanwezige boeren in het gebied worden uitgekocht en kon het waterpeil omhoog. In feite een ontpoldering. „Wij noemen het liever een meebewegende waterberging”, zegt Sips. „Drenthe heeft hiermee eigenlijk het probleem van Groningen opgelost. Maar het water is afkomstig uit het Drentse bekenstelsel, dat dan weer wel.”

In januari 2012 was een gedeelte van het gebied al ingericht toen langdurige regenval en een forse storm voor een nieuwe overstroming dreigden te zorgen. Een graafmachine maakte snel een gat in een kade, waardoor het net ingerichte gebied versneld in gebruik werd genomen als waterberging.

Anno 2020 is er nog genoeg werk overgebleven voor stichting Natuurbelang De Onlanden. Sips wijst op een groen lint aan waterplanten langs de rietkragen in het gebied. „Dat is de grote waternavel. Een exoot uit Noord-Amerika die in Nederland in vijvers werd aangeplant en in het wild is gedumpt. Nu overwoekert de plant heel veel oevers, waardoor vogels zoals reigers er geen vis meer kunnen vangen.” De stichting dringt er bij het waterschap op aan om de plant te bestrijden. „Aan de muskusrattenbestrijding worden miljoenen besteed, maar dit heeft blijkbaar geen prioriteit.”

Verstoring

Ook komt de stichting in actie tegen de aanleg van stuwen langs de oostrand van het Leekstermeer. „Dat is het rustigste gedeelte van De Onlanden. Als je daar stuwen aanlegt, moeten er ook onderhoudswegen komen. Dat zorgt voor verstoring in de natuur. Je kunt de stuwen beter aan de noordkant van het meer aanleggen, aan de buitenrand van het natuurgebied. Daar is verstoring minder erg.”

Aan het einde van de rondrit door het 3000 hectare grote gebied doet Sips de 26 meter hoge uitkijktoren aan van Natuurmonumenten. Boven wacht een prachtig uitzicht. De stad Groningen ligt niet ver weg. „Die buitenste wijken liggen op grondgebied van de provincie Drenthe”, wijst Sips. „Stedelingen gebruiken De Onlanden als hun achtertuin, als een stadspark om tot rust te komen. Maar de mooiste stukken van De Onlanden zijn onbereikbaar voor recreanten. Een brongebied van biodiversiteit, net als vroeger.”

natuurindeonlanden.nl

serie Teruggegeven

Een drietal artikelen over ooit ontgonnen gebieden die zijn teruggegeven aan de natuur. Deel 2: De Onlanden.