Franse kerken niet op slot na aanslag Nice
Franse terroristen hebben best een paar kerken als doelwit op hun lijstje staan. Maar aan het beveiligen van al die kerken valt niet te beginnen. Daarvoor zijn er nu eenmaal te veel in Frankrijk. En de kerkdeuren sluiten is ook geen optie.
Station Lyon-Part-Dieu, donderdagmorgen tien voor twaalf, vlak voor de coronatijd. De TGV naar Parijs komt binnenrijden, maar de deuren blijven gesloten. Op het perron is niemand te zien. Bij de trappen wapperen afzetlinten in de wind. De conducteur roept om dat de hogesnelheidstrein twintig minuten blijft staan en dat niemand mag in- en uitstappen. „Er is een verdachte koffer gesignaleerd.”
Geen van de inzittenden van de coupé –bijna alle plaatsen zijn bezet, want van coronamaatregelen is nog geen sprake– lijkt onder de indruk. Een reiziger belt zijn vrouw op, die hem twee uur later in Parijs opwacht: „Kom maar een kwartiertje later.”
Veel Fransen zijn inmiddels vertrouwd met ”Plan Vigipirate”, een systeem dat terroristische daden moet voorkomen en bestrijden, deel van het openbare leven. Iedereen wordt opgeroepen tot waakzaamheid en meldingen van verdachte situaties worden zeer serieus genomen. Dat dat soms op onverwachte momenten tijd kost, is dan maar zo. Op de bewuste donderdagmorgen op het station van Lyon blijkt het –zoals gelukkig vaak het geval is– loos alarm te zijn.
Ook als er geen verdachte koffers op het perron staan, zijn ze er soms ineens: groepjes militairen die een rondje over het station lopen en even later in een kamer achter een massieve deur verdwijnen. Bij toeristische trekpleisters in grote steden –zoals het Louvre in Parijs– staan ze ook: gewapend en op scherp. De militairen maken deel uit van een groep van ruim 10.000 soldaten die sinds 2015 zijn ingezet voor ”operatie Sentinelle” –letterlijk vertaald: ”operatie Schildwacht–, die bedoeld is om „gevoelige plekken” in Frankrijk te beveiligen tegen terreuraanslagen (zie kader).
Het gevaar kan zich zomaar voordoen. Het was vrijdag precies vijf jaar geleden dat terroristen op verschillende plekken in Parijs toesloegen. Ook voor de deur van het Bataclantheater, waar in totaal 89 mensen om het leven kwamen, stonden acht ”Sentinellemilitairen” voor de deur.
Dorpje
De onthoofding van de 84-jarige pater Jacques Hamel in Saint-Etienne-du-Rouvray –een aanslag door twee tieners die sympathiseren met terreurgroep Islamitische Staat (IS)– maakt in 2016 duidelijk dat een kerk in een Normandisch dorpje net zozeer een gevoelige plek kan zijn als een drukbezocht gebouw in Parijs. Dat maakt het terrorisme zo onvoorspelbaar.
Daar komt bij dat terroristen tegenwoordig lang niet altijd in georganiseerde groepen opereren. Een voorbeeld van een actie door een eenling –en daar zouden er, ook wereldwijd, veel meer van te noemen zijn– is de recente aanslag in de basiliek van Notre-Dame in de Zuid-Franse kuststad Nice, op 29 oktober. De 21-jarige Brahim Aouissaoui, een Tunesische illegale immigrant die erin geslaagd is om de nabijgelegen Frans-Italiaanse grens over te steken en van wie geen veiligheidsdienst ooit eerder gehoord had, doodt drie mensen die in de kerk aanwezig zijn.
Politiebeveiliging
Twee dagen na de aanslag in Nice gaat het mis in het ruim 400 kilometer noordelijker gelegen Lyon. De 45-jarige Grieks-orthodoxe priester Nikolas Kakavelakis wordt op klaarlichte dag door een man met een geweer in zijn buik geschoten, terwijl hij de deur van de kerk op slot doet. Hij raakt ernstig gewond. De kerk vraagt direct na de aanval om politiebeveiliging. De politie pakt een verdachte op, maar moet hem vrijlaten wegens gebrek aan bewijs.
Hoe groot het aantal van 10.000 militairen ook mag klinken, het is niet genoeg om alle kerken in Frankrijk doorlopend te beschermen. Daarover zijn Franse experts en wetenschappers het eens. Dr. Marc Hecker van het Franse Instituut voor Internationale Betrekkingen (IFRI) wijst erop dat de republiek meer dan 40.000 parochiekerken telt en zo’n 3000 protestantse kerken. Als het al mogelijk zou zijn om die allemaal zwaar te beveiligen, dan kunnen jihadisten er alsnog voor kiezen om op minder beveiligde plekken hun aanvallen uit te voeren (zie: ”Franse onderzoeker: Alle kerken beveiligen stopt jihadisten niet”).
Veiligheidsexpert Albéric Dumont doet in een reactie op de aanslagen in Nice en Lyon op televisiezender CNews op 31 oktober en 1 november de oproep aan de regering om met oplossingen te komen voor de lange termijn. Volgens Dumont vraagt de huidige situatie, waarin steeds vaker sprake is van „individueel en lokaal jihadisme”, om zo’n structurele aanpak. Hij ziet echter dat „de veiligheid van religieuze instellingen niet langer de prioriteit heeft van de Franse regering zodra de algemene emotionele reacties zijn weggeëbd.”
Daar komt volgens Dumont nog bij dat van „bepaalde kerken” wel degelijk bekend is dat sympathisanten van IS die in het vizier hebben. „Die plekken moeten 24 uur per dag beveiligd worden door de openbare veiligheidstroepen. Als we dat niet doen, gaan ze deze duivelse serie voortzetten en zullen we niet kunnen zeggen dat we er niet van op de hoogte waren.”
Wat de kerken volgens zowel Hecker als Dumont in ieder geval niet moeten doen, is hun deuren sluiten.
Geen optie
Pastoor Franklin Parmentier laat op de zaterdag na de aanslag op ‘zijn’ basiliek in Nice in een interview met het rooms-katholieke weekblad ”Le Pèlerin” weten dat een gesloten kerk voor hem geen optie is.
De pastoor stelt dat de terroristen er juist op zitten te wachten dat kerken uit angst hun deuren sluiten. „Wij weigeren ons te onderwerpen aan geweld, angst en barbaarsheid. Ik laat hen niet winnen.” Hij verwijst naar Romeinen 8:36: „Want om Uwentwil worden wij de ganse dag gedood; wij zijn geacht als schapen der slachting.”
Parmentier: „Jezus heeft het graf geopend, hij heeft het niet gesloten. Daarom zullen christenen de kerken, die plaatsen van opstanding zijn, niet sluiten. Ik weet dat sommigen dat gevaarlijk of onverantwoordelijk vinden. Als je denkt dat leven hetzelfde is als geen risico’s nemen, leef je niet. Dan lijd je.”
Parmentier verwijst in het interview met Le Pèlerin ook naar andere teksten uit de Bijbel. De passage uit Efeze 6 bijvoorbeeld, over de geestelijke wapenrusting. „Dat zijn niet zomaar een paar opgezegde teksten. Ik geloof in een God Die het kwaad heeft overwonnen. Degene die almachtig wil zijn door geweld, is de duivel (…). Hij geeft Jezus de opdracht om van het dak van de tempel te springen. God wil niets doen vanuit sadisme. De liefde van God is groter dan alle machten.”
Franse onderzoeker: Alle kerken beveiligen stopt jihadisten niet
Permanente beveiliging van alle kerken in Frankrijk is niet mogelijk, oordeelt dr. Marc Hecker. De kerkdeuren uit angst dan maar op slot doen, is juist onwenselijk. „Als we toegeven aan angst, bezorgen we de terroristen een overwinning.”
Als onderzoeker van het Franse Instituut voor Internationale Betrekkingen (IFRI) houdt Hecker zich onder meer bezig met het thema terrorisme. Hij schreef vorig jaar in een wetenschappelijk artikel al dat de val van het kalifaat van terreurgroep Islamitische Staat (IS) slechts een tijdelijke verzwakking was van het wereldwijde militante jihadisme.
Dat het recent –opnieuw– gekomen is tot een terroristische aanslag op een kerk in Frankrijk, verbaast Hecker niet. Het aanvallen van kerken is iets wat al jaren past in de werkwijze van terreurgroep Islamitische Staat (IS) – in Frankrijk gewoonlijk Daesh genoemd.
Waarom zijn de kerken in Frankrijk het doelwit van terroristen?
„In de logica van de jihadisten van Daesh of van al-Qaida gaat het om maatschappelijke confrontatie. Het vijftiende nummer van het tijdschrift van Daesh, ”Dabiq”, werd in 2016 gepubliceerd onder de titel ”Break the Cross” (”Breek het kruis”). Op de foto op de voorpagina stond een jihadist die het kruis op een religieus gebouw verving door de zwarte vlag van de Islamitische Staat. In de denkwereld van Daesh worden de westerlingen die de jihadisten bestrijden, gezien als ‘kruisvaarders’ die een oorlog voeren tegen de islam.”
Hoeveel aanvallen tegen kerken zijn er de afgelopen jaren gepleegd in Frankrijk?
„De kerken in Frankrijk zijn in de afgelopen jaren herhaaldelijk doelwit geweest. Twee rechtszaken die in de afgelopen weken hebben gespeeld, herinneren ons daaraan: de zaak van Sid Ahmed Ghlam, die in 2015 het plan had om twee kerken in Villejuif aan te vallen, en de zaak van Farid Ikken, die in 2017 militairen aanvielen met een hamer op het plein voor de Notre-Dame in Parijs. In september 2016 is overigens op het nippertje een tragedie voorkomen in de buurt van diezelfde kathedraal: enkele vrouwen hadden voor een restaurant aan de andere over van de Seine een voertuig volgestopt met gasflessen, maar ze kregen het niet voor elkaar om een explosie te veroorzaken.
In dit verband moet ik ook de aanval op de kerk in Saint-Etienne-du-Rouvray noemen, in 2016, waarbij pater Hamel werd onthoofd. En, meer recent, de aanval op de Notre-Dame in Nice, die drie mensen het leven heeft gekost.”
Is het mogelijk om alle kerken in Frankrijk in de gaten te houden?
„Er zijn in Frankrijk enkele tienduizenden kerken. Het land telt zo’n 150.000 politieagenten en 100.000 marechaussees. Je zult meteen begrijpen dat het niet mogelijk is om alle kerken in de gaten te houden, zelfs niet als je daar de 10.000 militairen van de ”operatie Sentinelle” bij optelt.
Het zou trouwens niet toepasselijk zijn om de veiligheidstroepen zich op deze gebouwen te laten concentreren. Jihadisten hebben namelijk laten zien dat ze verschillende doelwitten hebben: restaurants, Joodse instellingen, het openbaar vervoer, concertzalen, cafés, winkelcentra, of willekeurige personen op straat.
Overigens, als je de veiligheidstroepen zich laat concentreren op bepaalde plekken, dan gaan de terroristen andere plaatsen proberen aan te vallen die minder beveiligd zijn, de zogenoemde ”soft targets”.
Daarentegen is het mogelijk –en wenselijk– om bepaalde evenementen in het bijzonder wel sterk te beveiligen. De misvieringen rond Kerst –die veel mensen trekken– worden de afgelopen jaren bijvoorbeeld zeer beveiligd, vooral in stedelijke gebieden.”
De kerken houden hun deuren open. Is dat een wijs besluit?
„Terroristen proberen angst te zaaien en het dagelijks leven in onze samenleving te verstoren. Als we toegeven aan angst en onszelf afzonderen en opsluiten, bezorgen we de terroristen een overwinning.
Je moet het risico ook wel relativeren: sinds januari 2015 zijn in Frankrijk 262 mensen om het leven gekomen door terrorisme. Ieder dodelijk slachtoffer is tragisch, maar de kans om slachtoffer te worden van een aanslag is minimaal.”
Bijna zes jaar ”operatie Sentinelle”
Het Franse leger kreeg er na de aanslagen op de redactie van ”Charlie Hebdo” en een Joodse supermarkt in januari 2015 een binnenlandse missie bij: ”operatie Sentinelle” (”operation Sentinelle”). Na de aanslagen in Parijs op 13 november 2015, werd de inzet voor de operatie verhoogd.
In de jaren die volgden, hebben de ”Sentinellemilitairen” regelmatig te maken gehad met aanvallen en bedreigingen. Zo werd in februari 2017 een groep van vier patrouillerende militairen bij het museum Louvre in Parijs aangevallen door een terrorist met een kapmes. Ook waren de militairen betrokken bij het stoppen van een aanval op de Eiffeltoren op 5 augustus van dat jaar, toen een 18-jarige man met een mes probeerde de toren te beklimmen.
Meermalen is de link gelegd met terreurgroep Islamitische Staat (IS). Fransen duiden die groep aan met de naam ”Daesh”. Die naam verwijst naar DAIISH, een acroniem voor de volledige naam van IS. Volgens de Franse regering geeft de term Islamitische Staat te veel eer aan de groep, omdat die de beweging als staat erkent en aan de islam verbindt. Daesh lijkt ook op het Arabische woord ”dahes”, dat ”hij die tweedracht zaait” betekent.
Dit is het eerste deel van een tweeluik over de veiligheid van kerken in Frankrijk. Hieronder deel 2: een interview met veiligheidsexpert Albéric Dumont.
