Volgens Gerrit Achterberg plaatst november protestanten voor een ongemakkelijke waarheid: „De protestantse dagen van november / Dragen geen heiligen op de kalender.”

Terwijl de protestantse kalender geen heiligen kent, viert de Rooms-Katholieke Kerk op 1 november Allerheiligen. Allerheiligen is een feestdag waarop het leven van heiligen uit het verleden wordt herdacht.

Nu is het eenvoudig om kritiek te leveren op Allerheiligen, als een roomse dwaling van heiligenverering, die terecht door de Reformatie is afgeschaft. Maar gaan wij intussen niet voorbij aan een waarheidselement hierin? Het is de moeite waard om door te vragen naar de eigenlijke intenties van deze getuigenherdenking.

Augustinus heeft in zijn preken over heiligen (”Sermones de sanctis”) ons een navolgenswaardig voorbeeld van gedenken nagelaten. Gelovigen kwamen in de vierde eeuw samen voor een feestelijke preek op dagen ter nagedachtenis van een bijzondere heilige. Terwijl hij enerzijds voor verering van de heiligen waarschuwt, legt hij anderzijds evenveel nadruk op de waarde van het gedenken van een voorbijgegaan leven van trouw, liefde en zelfverloochening. Als de dood van heiligen kostbaar is in Gods ogen (Psalm 116:10) dienen wij hun levens als exempels te lezen om in hun spoor te gaan en God te verheerlijken.

Wij belijden te geloven in de heilige, katholieke kerk. Maar hoe houdbaar is deze belijdenis als wij (on)bewust getuigen uit de kerk der eeuwen links laten liggen? Om „met al de heiligen” (Efeze 3:18) de rijkdom van de liefde van Christus te bewonderen, hebben wij de „wolk der getuigen” (Hebreeën 12:1) nodig. We dienen ons eerlijk af te vragen of wij ons herdenken niet hebben beperkt tot bepaalde vertrouwd klinkende namen uit de (nabije) historie.

Hoewel de Reformatie met alle heiligenverering brak, kwamen er al snel boeken ter gedachtenis aan christelijke martelaren. Van recentere datum zijn zogenaamde heiligenkalenders. Geregeld raadpleeg ik de ”Kalender voor de Protestanten in Nederland”, die hoogleraar Willem Moll ruim 150 jaar geleden samenstelde. Bij elke datum noteerde hij de naam van een heilige uit het verleden. Ik deel drie overwegingen om dit gedenken te stimuleren:

Wij lijden aan de kwaal van verabsolutering van eigen inzichten. Elke tijd kent een eigen kracht en zwakte. Ons verdiepen in de traditie doet ons beseffen dat wij op de schouders van het voorgeslacht staan. Dat kan ons bewaren voor het leven in een bubbel van zelfbevestiging. Het is laakbaar als wij ons opsluiten in een eigen domein of eigen kerk, ons behaaglijk voelen bij eigen nestgeur of kerkkleur. Deze bekrompenheid is mijlenver verwijderd van het besef dat God in de eeuwen voor ons op veelkleurige wijze Zijn genade verheerlijkte in levens van zondaren. Laten wij ons eigen getjirp mengen met het stemgeluid van hen die ons zijn voorgegaan (C. S. Lewis).

Vervolgens zullen wij ontdekken dat er een kern is, die verschillen overstijgt. Er bestaat „onversneden christendom”, een gemeenschappelijke erfenis, „een enorm geduchte eenheid”. Iedereen die uit zijn eigen tijd stapt, krijgt die eenheid te zien. Wie zich in levens en geschriften van heiligen verdiept, stapt uit zijn eigen tijd en verkeert „op het grote viaduct dat de eeuwen overspant” (C. S. Lewis).

Tot slot: Het geloofsleven kan niet zonder opzettelijke herinnering. Kennisnemen van stemmen uit het verleden werkt spiegelend en corrigerend. We staan immers bloot aan seculariserende krachten, die ons zomaar doen opgaan in het hier en nu. Herman Paul spreekt in ”Shoppen in Advent” van deseculariserende krachten. Een heiligen-leven kan zo’n tegenkracht zijn, een kritisch tegenover, die het ”ik” vormt en het uitzien naar Gods Koninkrijk stimuleert.

Een lange rij van heiligen is ons voorgegaan. Misschien wordt het tijd voor een nieuwe protestantse kalender van heiligen.

De auteur is predikant van de hersteld hervormde Victorkerk in Apeldoorn. In Weerwoord worden antwoorden gegeven op vragen over het christelijk geloof. >>rd.nl/weerwoord