Elk menselijk ingrijpen heeft zijn schaduwkanten die het verdienen te worden gehekeld en het verleden mag niet verheerlijkt worden. Maar het waardevolle van (ook) kolonisatie (zonder verdrukking) dient in beeld te blijven want een radicale totaalvisie daarop ruïneert de samenleving.

In een tijd van globalisering is een tegenbeweging begrijpelijk. Mensen kunnen ondergaan in een vage mondiale eenheid als resultaat van kolonisatie. Nationale en regionale verschillen mogen niet worden opgeofferd aan een overheersende uniforme eenheid. Toch mogen we de gevolgen van kolonisatie niet eenzijdig van de hand te doen. Agressie leidt tot verbrokkeling en verscheurt verworvenheden.

Totale oorlog

Syrië is daarvan een afschrikwekkend voorbeeld. Onder Franse en Amerikaanse leiding vormde zich een westerse zorgcultuur voor onderwijs en gezondheid. Onder andere in Aleppo bereikte de gezondheidszorg een modern welzijnspeil. Vandaag woedt er een totale oorlog: een niets en niemand ontziende strijd tussen regering en verzet voor de zege van het eigen groepsbelang. Doelmatig en systematisch volgen alle partijen een strategie om behalve soldaten ook kwetsbare burgers van de tegenstander te treffen, hun de toegang tot gezondheidszorg te blokkeren en ziekenhuizen te bombarderen. Gezondheidszorg is ingezet als wapen om elke tegenstander de eigen macht en mening op te leggen.

Hoezeer er een totale oorlog woedt, heeft Myrte Brander in haar masterscriptie ”Gezondheidszorg als wapen” voor de Universiteit van Amsterdam uiteengezet. Regering en verzet vervreemden zich van een humane gerechtigheid, zoals de VN deze sinds 1949 nastreeft, om eerlijke verzorging en verpleging van welke tegenstander ook universeel veilig te doen stellen. In Syrië is iedereen die ziek of verminkt is doelwit van agressie. Het welzijn wordt bepaald door stamleiders die door hun achterban blindelings worden gevolgd. Met moderne communicatiemiddelen grijpen stads- en straatterreur om zich heen en valt een uniforme samenleving uit elkaar. De gezondheidszorg in Aleppo is bijvoorbeeld kind van de rekening.

Hetzelfde geldt in het Afrikaanse Kameroen. Partijbelang viert hoogtij in de huidige burgeroorlog van oorspronkelijk Frans- en Engelstalige groepen. Lokale geneesheren, sjamaans, grijpen hun kans om traditionele geneeswijzen en therapie toe te passen. Al kunnen deze waarde hebben, ze verdienen niet zo’n hoog voetstuk dat medische wetenschappers geen stem meer krijgen onder de bevolking.

Naastenliefde

Een totale oorlogvoering is van heidense oorsprong. Ons koloniale verleden in Brazilië illustreert juist dat. Dit kolonialisme werd mede gedragen door het motief om universeel Bijbels georiënteerde gerechtigheid ingang te doen vinden. Nederlandse gewesten zetten vanaf 1630 een theocratisch gedreven politiek neer in Noordoost-Brazilië. Volken konden er meeliften op een westers niveau van onderwijs, zodat een westerse lees-, schrijf- en rekencultuur deels of geheel werd overgenomen. Indianenvolken werd geleerd (de Bijbel) te lezen en de belijdenis of catechismus in de eigen taal over te zetten. Hetzelfde gold de op rationele basis ingevoerde medicijn- en therapiewinkel, die de traditionele meer en meer verdrong. Weeshuizen werden opgericht, weduwen, armen en kwetsbaren werden geholpen, ook tegenstanders.

Verder kreeg de mentaliteit, de gezindheid van Indianen een ethische impuls. De Indiaanse mentaliteit om tegenstanders over één kam te scheren, werd geblokkeerd. Tapuya-Indianen waren gewend elke vijand te beroven van vee en mensen. Oorlog was voor hen een totale oorlog, zodat elke niet-Tapuya het in alle opzichten moest ontgelden. De Nederlandse kolonisten riepen die mentaliteit een stevig halt toe en brachten de Tapuya tot naastenliefde jegens onschuldigen.

Indianen en Joden werden ongemoeid gelaten als zij weigerden het christelijk geloof te omarmen. Corruptie werd fors bestreden en respect voor christelijke normen wierp zijn vruchten af, totdat het Nederlandse bestuur ineenschrompelde, omdat de Groningse gouverneur Wolter Schonenborch geen kans kreeg het koloniale beleid door te zetten. Na 1656 werden Indianen niet meer gesteund en stopten christelijke gezindheid, zorg en onderwijs.

Vervuiling

Kortom, er zijn universele waarden en normen hoog te houden. In Syrië ontbreekt het aan een sterk koloniaal gezag van Franse of Amerikaanse makelij om gezondheidszorg naar internationale maatstaven gelijkelijk te waarborgen voor iedereen. Evenmin bestaat er westers georiënteerd onderwijs, breed toegankelijk voor jongens en meisjes. Pogingen om de samenleving tot het voormalige niveau van beschaving terug te brengen, ontbreken.

In Brazilië is er geen Nederlands geïnspireerde bestrijding van corruptie en vriendjespolitiek meer. Ook is de koloniale eis om voor elke gekapte boom een nieuwe te planten verleden tijd. De koloniale stem om straten en wegen schoon te houden en vervuiling van kanalen en rivieren te beboeten, is ook al lang tot zwijgen gebracht, zodat afval overal vrijelijk wordt gedumpt.

Bijbelse gerechtigheid naar Spreuken 14:34 kan het leven van elk volk op een hoger peil brengen. Westers georiënteerd en gerespecteerd gezag zou veel samenlevingen een beetje mooier kunnen maken.

De auteur schreef ”Afscheid van Brasil 1624-1669, ontmoeting en mislukking” (Soest, 2019).