De Sociaal-Economische Raad (SER) bracht het rapport uit na een tweejarig onderzoek naar de toenemende druk op de zorg in de komende jaren. Het artikel ging in op de grote behoefte aan zorgmedewerkers om te kunnen voldoen aan de vraag naar zorg in 2040.

Op het eerste gezicht leek het te gaan om de gevolgen van de toenemende vergrijzing. Het aantal ouderen neemt toe door de naoorlogse geboortegolf. Bovendien worden de ouderen steeds ouder. Indrukwekkende cijfers illustreren dit: in 2040 zijn er 2,6 miljoen 75-plussers, 86 procent meer dan nu, en 318.000 90-plussers, 151 procent meer dan nu!

Juist bij mensen in deze leeftijdsgroepen komt het voor dat ziekten en beperkingen zich opstapelen, waardoor mensen afhankelijk worden van zorg door anderen. Om die te kunnen bieden, zijn er heel veel meer werkenden in de zorg nodig. Dat is een serieus punt van zorg. We kampen nu al met een tekort van 60.000 verpleegkundigen en verzorgenden. Als er niets gebeurt, loopt dat in de komende decennia op tot een tekort van 2 miljoen zorgmedewerkers.

Toch was het niet dit probleem dat in mijn hoofd bleef hangen, het was het woordje „willen” dat mij bezighield. Bedoelde de auteur dat „meer mensen” zorg willen? Maar dat stond er niet. Er stond echt dat mensen „meer zorg” willen. Is dat zo? En waardoor komt dat?

De SER heeft ook dat aspect in het onderzoek meegenomen. De raad constateerde dat, met het toenemen van de welvaart, mensen bereid zijn meer geld te besteden aan zorg. Daarbij gaat het vooral om meer bestedingen voor de lichtere behandelingen, in zowel de medische als de verpleegkundige zorg.

De vraag die zich hier opdringt, is of zorg die mogelijk is ook altijd nodig is. Dat dit een zinnige vraag is, werd in de afgelopen maanden duidelijk. Mensen kozen er regelmatig voor om met bepaalde klachten niet naar de huisarts te gaan maar liever nog even af te wachten. Hoewel dat voor sommige patiënten ernstige gevolgen kan hebben, is er ook een groep patiënten bij wie de klachten weer verdwenen zonder dat er behandeling had plaatsgevonden.

Dit is niet nieuw. Regelmatig klinken er geluiden dat een deel van de zorg eigenlijk overbodig is en dat het geld en kostbare tijd zou besparen als die zorg achterwege gelaten zou worden. Het probleem is echter dat in het huidige zorgsysteem alles erop aanstuurt dat een zorgvraag het gemakkelijkst te beantwoorden is met aanvullende onderzoeken en behandelingen, vaak in het ziekenhuis of bij andere behandelaren. Terecht dus dat de SER oproept tot een consistente en krachtige koersverandering.

Terug naar de vraag die in mijn hoofd bleef hangen: willen mensen in de toekomst werkelijk meer zorg dan nu? Alles wijst erop dat dit inderdaad het geval is. Maar dan kan het antwoord niet zijn dat alleen de overheid en de gezondheidszorgsector werk te doen hebben. Dan vraagt dat ook om een reflectie op ons eigen aandeel daarin.

En dat leidt tot een nieuwe vraag: Wil ik altijd alles wat kan, bij voorkeur zonder uitstel? Ook met een toekomst in het verschiet van toenemende schaarste aan mensen en middelen in de zorg? Of heb ik de moed om even af te wachten, in het vertrouwen dat veel klachten vanzelf weer verdwijnen? En ben ik bereid om zo ruimte te bieden om de schaarse mensen en middelen in te zetten voor de werkelijk urgente zorg voor iedereen? Zo zal minder zorg betere zorg zijn.

De auteur is universitair hoofddocent bij de afdeling Verplegingswetenschap van het UMC Utrecht.