Bevrijdingsjaar 1945 was een jaar van contrasten, en dr. Ad van Liempt schildert die breed uit in ”1945. De afrekening”, het zesde en laatste deel in de reeks ”Leven in bezet Nederland”, geredigeerd door NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam. In de serie ligt het accent op de vraag hoe oorlog en bezetting hun uitwerking hadden op het dagelijks leven in Nederland.

Van Liempt promoveerde vorig jaar mei op een biografie van Albert K. Gemmeker, commandant van Kamp Westerbork. De promotie werd overschaduwd door beschuldigingen van plagiaat en eenzijdige keuzes. In reactie op de kritiek kreeg Van Liempt ook tal van steunbetuigingen.

In december concludeerde de commissie wetenschappelijke integriteit van de Rijksuniversiteit Groningen dat de promovendus hier en daar onzorgvuldig is geweest, maar dat van fingeren, falsificeren of plagiëren geen sprake was. Onderzoeksjournalist Bart FM Droog ging daartegen in beroep bij het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit.

Het lijkt dan ook niet zomaar dat het NIOD in het woord vooraf van Van Liempts nieuwe boek meldt dat zijn relaas „geheel geannoteerd” is. In De Gelderlander gaf de 70-jarige schrijver, die in 2017 van Utrecht naar Doetinchem verhuisde, aan dat hij voorlopig even uitgeschreven is over de oorlog, die hem al vele jaren bezighoudt, en dat de affaire „een van de redenen” is „om eventueel te stoppen met schrijven. Ik ben er terughoudend door. Schrijven doe ik voor de lol. Maar als ik er geen lol meer aan beleef, kan ik beter wat anders gaan doen. Zoals tafeltennissen.”

Indringend

Zijn boek ”1945” is, als steeds, informatief en vlot leesbaar. Het jaar begon met bange wintermaanden, waarin gebrek geleden werd. Fotografen legden de gevolgen van honger en terreur heimelijk vast. Indringend zijn de persoonlijke getuigenissen, zoals de dagboekfragmenten van Pietertje te Rietstap, over „het verdriet van een weduwe van een doodgeschoten Todeskandidat. Daar zijn er zeker tweeduizend van geweest – de hoeveelheid leed die dit duivelse systeem van de bezetter heeft veroorzaakt is onvoorstelbaar.” Pietertjes man was een van de 46 slachtoffers van een massa-executie bij Varsseveld.

”De legers komen in beweging”, heet het in hoofdstuk 2, en dat gaat dan over het oosten en daarna ook het noorden van het land. Het westen wachtte. Vijf jaar oorlogsellende uitte zich na de bevrijding in wraak op degenen die met de bezetter hadden gecollaboreerd, of die daarvan onterecht werden verdacht.

Het duurde tot augustus voordat Japan het hoofd in de schoot legde en de Tweede Wereldoorlog pas echt voorbij was. Aan het eind van het jaar kon de balans worden opgemaakt. De bevrijding bracht een golf van optimisme teweeg, maar al spoedig waren er tal van „bedrogen verwachtingen”, schrijft Van Liempt: „bijna onoplosbare woningnood, het almaar uitblijven van welvaartsstijging, veel frustratie over de zuiveringen en de berechting van politieke delinquenten en boven alles, jaren achtereen, een oplopend conflict met de republiek Indonesië, dat uitloopt op een echte oorlog, met duizenden slachtoffers, ook aan Nederlandse kant. Het viel kortom allemaal verschrikkelijk tegen – nooit werd dat beter onder woorden gebracht dan door het blad Je Maintiendrai, dat in november 1946 zou constateren: „Wat was de Vrede mooi, toen het nog Oorlog was.””

”Bedrogen verwachtingen”, het was de term waarmee Van Liempt het jaar 1945 ook reeds typeerde in het boek ”Na de bevrijding. De loodzware jaren 1945-1950” (2014). Zijn conclusie was toen dat het jaar 1945 in Nederland „vooral in het teken kwam te staan van de teleurstelling, van de kater.”

Boekgegevens

1945. De afrekening, Ad van Liempt (onder red. van het NIOD); uitg. Spectrum; 216 blz.; € 24,99