Wageningen op Bevrijdingsdag, 75 jaar later. Aan de rand van de stad loopt een eenzame doedelzakspeler langs de weg. Publiek is er niet, maar onverdroten laat hij de droefgeestige klanken van zijn instrument horen.

Wageningen is deze dinsdag een stad zonder defilé en zonder drukte. „Heel bijzonder. Heel jammer”, vat een Wageninger samen. Slechts zijn ogen en zijn kuif zijn te zien: hij gluurt over de zwarte schermen waarmee het 5 Mei Plein is afgesloten. „Ik kom hier elk jaar bij het defilé”, zegt hij. „En”, wijst hij naar het zoontje op zijn schouders, „dat gaan we deze kleine man ook meegeven.”

De verslaggever mag –als laatste– nog even binnen de schermen kijken. Daar flakkert het Vrijheidsvuur bij het Nationaal Bevrijdingsmonument voor hotel De Wereld. Er worden voorbereidingen getroffen voor de Nationale Herdenking Capitulaties 1945 die om 15.00 uur begint. Vanwege de coronacrisis is publiek niet welkom, en daarom is het gebied hermetisch afgegrendeld. Er worden vlaggen geplaatst van de landen die hebben bijgedragen aan de bevrijding van het grondgebied van het Koninkrijk der Nederlanden, nu 75 jaar geleden. De vlaggen staan symbool voor de offers die deze landen daarvoor brachten. De ceremonie –live uitgezonden– wordt muzikaal ondersteund door harpiste Lavinia Meijer. Tania Kross zingt het Wilhelmus. Een hoornblazer van de Tamboers en Pijpers van het Korps Mariniers speelt de Last Post. „Het gaat wel heel anders dan andere jaren”, zeggen de beveiligers bij het zwarte scherm.

Mythe

En dat alles op historische grond. Daar wijzen straatnamen als 5 Mei Plein, Bevrijdingsstraat, Generaal Foulkesweg en Irenebrigadeplein al op. En de naam van de Bevrijdingskerk. Vanaf de Foulkesweg is in de diepte nog net de oude Joodse begraafplaats te zien. Herinnering aan een volksdeel dat grotendeels werd weggevaagd.

Driekwarteeuw geleden was de nazi-ellende voorbij. Overigens, „Wageningen is geen stad van capitulatie of bevrijding; de Vrede van Wageningen 1945 is een mythe”, schreef dr. Jan Brouwer op de website Historiek, en hij hekelde de „geschiedvervalsing”. De overgave van het Duitse leger had hier niet plaats, zoals de sokkel van het monument voor hotel De Wereld zegt. De capitulatie was daags tevoren op de Lüneburger Heide getekend. In Wageningen kreeg het verslagen leger op 5 mei 1945 slechts de overgavebevelen voorgelegd: zó diende de capitulatie te verlopen, en of de Duitsers dat maar even wilden aanvaarden.

De Canadese bevelhebben Crerar had zo’n hekel aan zijn tegenstanders dat hij de uitwerking aan zijn ondergeschikten overliet: korpsbevelhebber Foulkes in Wageningen, Simonds in het Duitse Oldenburg. En zo zat Foulkes hier in een zwaarbeschadigd hotel tegenover Generaloberst Johannes A. Blaskowitz. Die was zijn eigendunk nog niet kwijt: hij voelde er niets voor als viersterrengeneraal naar een driesterrengeneraal te gaan en stuurde eerst zijn chef-staf. Maar dat stadium waren de geallieerden inmiddels voorbij: Blaskowitz diende zelf te komen. Hij kwam, met een gezichtsuitdrukking die boekdelen sprak. Prins Bernhard was er als belangstellende bij.

Plannen

Hier, in De Wereld, in dezelfde zaal, werden op 3 mei vorig jaar de plannen voor de herdenking van 75 jaar vrijheid ontvouwd. Voor het hotel verscheen een grote, witte bus. Zo’n Vrijheid-express rijdt er vanaf 4 april volgend jaar in iedere provincie om verhalen „op te halen” en ervoor te zorgen dat ze worden doorverteld, zo werd aangekondigd. Er zouden veertien bussen in totaal zijn, want Amsterdam en Den Haag kregen hun eigen touringcar. Het liep anders. De activiteiten voor de Maand van de Vrijheid –die deze dinsdag zou worden beëindigd– moesten worden afgelast.

De herdenking begon in het Engelse Portsmouth, 75 jaar nadat de geallieerde vloot daar uitvoer richting de Normandische invasiestranden. Koning Willem-Alexander gaf op 31 augustus in Terneuzen het startsein voor de Nederlandse herdenking. Zijn Belgische collega Filip was erbij.

Er werd gevierd, er werd herdacht, dat ook, want de bevrijding kostte veel levens en leidde tot grote verwoestingen. Nederland stond stil bij operatie Market Garden, bij de Slag om de Schelde, bij de moeizame verovering van het zuiden van het land. Dat moet herdacht blijven worden, ook al slinkt het aantal mensen dat erover weet te vertellen zienderogen, zei staatssecretaris Blokhuis op 3 mei vorig jaar.

Maandagavond, een jaar en een dag later, was de bewindsman opnieuw in Wageningen. Samen met burgemeester Van Rumund ontstak hij het Vrijheidsvuur. „Nu is het tijd om te vieren dat wij in vrijheid leven. Alleen in vrijheid kan dit vuur branden”, zei Blokhuis op het 5 Mei Plein. Tegelijkertijd werd in dertien andere Nederlandse steden het Vrijheidsvuur ontstoken met fakkels die eerder maandagavond waren opgehaald bij de vlam in Wageningen.

De herdenkingsplannen vielen voor een deel in duigen. „Misschien beseffen we dit jaar wel meer dan ooit wat vrijheid betekent”, zei Blokhuis daarom. „Het is teleurstellend, verdrietig en naar dat we juist na 75 jaar niet bijeen kunnen komen op plekken die onze geschiedenis markeren. Maar we leven in vrede en we zijn vrij. Dat moeten we koesteren en beschermen, ook voor volgende generaties.”