De vijandschap tussen de Verenigde Staten en Iran bestaat al sinds de Islamitische Revolutie 1979. Maar soms was er een tijdje dooi in de ijzige verhouding tussen beide landen. Bijvoorbeeld toen terreurgroep Islamitische Staat moest worden aangepakt.

Maar nu de Arabische Lente is overgewaaid, de grootste dreiging van IS voorbij is en president Assad in Syrië weer stevig in het zadel zit, laait de vijandschap tussen de Verenigde Staten en de islamitische republiek weer op, aldus professor Bertjan Verbeek. „Amerika gaat nu weer terug naar hun echte probleem in het Midden-Oosten: de toenemende invloed van Iran.” De politicoloog zei dat voor een bomvolle theaterzaal op de Nijmeegse Radboud Universiteit.

Amerika beziet de langzame westwaartse beweging van China met zorg, zei Verbeek. „China en Iran hebben gezamenlijke marine-oefeningen gehouden. Daarmee werd de positie van Amerika in het Midden-Oosten uitgedaagd. Dat heeft ertoe bijgedragen dat de situatie tussen beide landen de afgelopen dagen is geëscaleerd.”

Aan het doden van Soleimani ging een reeks gebeurtenissen vooraf, schetste de wetenschapper. Amerika zegde in 2018 het nucleaire akkoord met het land op. Iran enterde afgelopen zomer diverse olietankers in de straat van Hormuz en haalde een Amerikaanse drone neer. Sinds de herfst nemen pro-Iraanse milities geregeld Amerikaanse doelen in Irak onder vuur. In de laatste week van vorig jaar kostte dat een Amerikaan zijn leven. „Amerika kon dit niet over zijn kant laten gaan, omdat het land anders gezichtsverlies zou leiden.”

Trump noemde Soleimani een terrorist en beroept zich voor het doden van deze man op zelfverdediging, wist filosoof Jonne Hoek. „Hij zei dat Soleimani te veel bloed aan zijn handen heeft en dat er van hem een actieve dreiging uitging voor de Verenigde Staten.” Maar beide argumenten hebben geen juridische basis en rechtvaardigen het uitschakelen van Soleimani niet, zo zei Hoek.

De NAVO sprak maandag niettemin steun aan Amerika uit in het conflict met Iran. De Verenigde Naties hamerden er vooral op dat verdere escalatie voorkomen moest worden. Het voorkomen van meer doden kan een gerechtvaardigde reden zijn geweest om de Iraanse generaal om te brengen, vond Verbeek, die daarin minder stellig was dan Hoek. Opereren in het Midden-Oosten en schone handen houden, is vrijwel onmogelijk, zei hij. Als voorbeelden noemde de politicoloog het zakendoen met Assad en Saudi-Arabië te vriend houden terwijl het land een bloedige oorlog voert in Jemen.

Iran zegde in reactie op de dood van Soleimani het nucleaire akkoord op waar eerder de Verenigde Staten al waren uitgestapt. Maar dat dit een verdere stap is naar een nucleair wapen voor Iran, is volgens Verbeek niet gezegd. „Vergeet niet dat er in het land twee facties zijn. Je hebt idealisten die de Iraanse waarden hooghouden en die willen exporteren naar het buitenland. Aan de andere kant heb je realisten, die willen dat Iran zich economisch gaat ontwikkelen.”

Die twee groepen vechten volgens de politicoloog uit welke richting het met Iran op moet, waarbij de realisten weinig heil zien in het ontwikkelen van kernwapens.

Trump zei woensdag dat de Verenigde Staten klaar zijn „om vrede te omarmen met iedereen die het zoekt.” Maar die vrede zal volgens Verbeek nog wel even uitblijven. Hij verwacht een toename van anti-Amerikaanse sentimenten in Irak en een „intensivering” van het conflict tussen Amerika en Iran.