Tot en met Amersfoort kan de Gelderse Vallei onder water lopen als de Grebbedijk breekt. In Veenendaal komt het rivierwater vanuit de Nederrijn dan in korte tijd drie meter hoog te staan. Heemraad Patrick Gaynor van Waterschap Vallei en Veluwe snapt wel waarom de gemeente Veenendaal er voortdurend op aandringt dat de dijk snel wordt versterkt om hogere waterstanden in de toekomst te kunnen weerstaan.

„De zorgen van Veenendaal zijn heel begrijpelijk. Juist daarom is de Grebbedijk met een hoge urgentie in het landelijke hoogwaterbeschermingsprogramma opgenomen. Daardoor konden we zeer snel met de voorbereidingen beginnen, nadat was geconstateerd dat de dijk niet aan de normen voldoet”, zegt Gaynor, die ook voorzitter is van het bestuurlijk overleg over de Grebbedijk. „Maar er moet evenzeer zorgvuldig worden voorbereid om er zeker van te zijn dat de dijkverbetering op een goede manier wordt uitgevoerd.”

De 5,5 kilometer lange dijk beschermt 250.000 Vallei-bewoners tegen overstroming. Een veiligheidsanalyse toonde aan dat de grasbekleding aan de buitenzijde van de dijk onvoldoende tegen erosie bestand is. Ook bleek het risico op piping groot. Kwelwater dat onder de dijk door stroomt voert daarbij zand mee. Daardoor kunnen kleine kanaaltjes ontstaan, die de dijk verzwakken. Verder moet opbarsten worden tegengegaan, het scheuren van een afdekkende laag doordat de dijk te veel water bevat.

Het dijkversterkingsplan dat de provincies Utrecht en Gelderland, Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat, de gemeente Wageningen en het waterschap hebben ontwikkeld wordt vanaf 2023 gerealiseerd. De kosten van het totale project worden geschat op 54 miljoen euro. De gemeente Wageningen, de provincie Gelderland en het waterschap stellen dezer dagen het zogeheten concept-voorkeursalternatief vast.

Afhankelijk van de locatie wordt de dijk tot 40 centimeter verhoogd. De plannen voorzien in een ‘getrapte kruin’. „Die heeft een functie voor zowel de waterveiligheid als de verkeersveiligheid”, zegt Gaynor. „De ‘trap’ functioneert als een golfbreker, waardoor de dijk minder opgehoogd hoeft te worden en daarnaast verwerken we stevige klei in de kruin, wat de dijk erosiebestendiger maakt. Met deze vorm kunnen ook verkeersstromen van elkaar worden gescheiden en is een doorlopende recreatieve route mogelijk.”

Voor de dijkversterking zijn verschillende innovaties onderzocht. Gaynor: „Het toepassen van nieuwe rekentechnieken heeft ertoe geleid dat de buitenzijde van de dijk niet met stenen afgewerkt hoeft te worden. Een laag klei van anderhalve meter in de buitendijkse zijde blijkt ook voldoende sterk te zijn voor golfaanvallen, waardoor de dijk zijn groene karakter behoudt. Dit inzicht wordt nu al bij andere dijkverbeteringsprojecten toegepast”

De klei komt waarschijnlijk deels uit ”De Driehoek”, een onderdeel van de Bovenste Polder, waar een circa vijf hectare grote zwemplas is geprojecteerd. „Voor de dijkverbetering is veel klei nodig. Vervoer over grote afstanden is duur en een grotere belasting voor het milieu. Het toepassen van zogeheten ‘gebiedseigen grond’ biedt kansen om goedkoper en milieuvriendelijker te werken”, aldus Gaynor.

In de volgende fase van de voorbereiding verschuift volgens de heemraad de aandacht naar vernieuwende uitvoeringstechnieken. „We onderzoeken dan bijvoorbeeld of zanddicht geotextiel kan helpen om het pipingprobleem op te lossen.”

Het Hoornwerk bij de Grebbeberg, een historisch verdedigingswerk, wordt opgehoogd tot de situatie zoals die in 1785 was. Moerasnatuur in de uiterwaarden wordt extra leefgebied voor vogelsoorten als de porseleinhoen en de kwartelkoning.